Nhược điểm khiến T-90 Nga gặp 'hội chứng quay tròn tháp pháo'

Tháp pháo xe tăng T-90M Nga có thể bị quay vòng dù chỉ hứng thiệt hại nhỏ, khiến khí tài này dễ bị tổn thương trước vũ khí yếu hơn.

T-90M Proryv-3 là mẫu xe tăng hiện đại nhất của quân đội Nga hiện nay, trong bối cảnh dòng T-14 Armata thế hệ mới chưa được biên chế đại trà. Trong chuyến thăm nhà máy của tập đoàn Uralvagonzavod (UVZ) hồi tháng 2, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã ca ngợi T-90M là "xe tăng tốt nhất thế giới".

Pháo chính 125 mm của T-90 là phiên bản mới nhất, được trang bị hệ thống ổn định và máy tính đạn đạo. Khả năng phòng vệ của xe tăng được nâng cấp với bộ giáp phức hợp nhiều lớp tinh vi và các module giáp phản ứng nổ Reklit ở mặt trước và sườn xe, bên cạnh bộ thiết bị điện tử tiên tiến với kính ngắm toàn cảnh, ảnh nhiệt và hệ thống liên lạc kỹ thuật số được mã hóa.

Dù vậy, hoạt động thực tế trên chiến trường Ukraine cho thấy T-90 có một nhược điểm lớn vốn không xuất hiện trong các mẫu xe tăng cũ hơn: tháp pháo thường quay vòng tròn không thể kiểm soát dù chỉ bị hư hại nhẹ, khiến nó không thể tiếp tục tác chiến.

"Lỗi kỹ thuật đáng xấu hổ này, gọi là 'hội chứng tháp pháo quay tròn', có thể giúp giải thích Nga lại nhiều tổn thất T-90M, cũng như lý do có nhiều chiếc bị phá hủy bởi lựu đạn do thiết bị bay không người lái (drone) thả qua cửa sập", David Hambling, chuyên gia quân sự của Forbes, nhận định.

Một trong những ví dụ điển hình nhất về "hội chứng tháp pháo quay tròn" là trận giao tranh giữa một xe tăng T-90 Nga và hai thiết giáp M2 Bradley Ukraine hồi tháng 1.

Trong cuộc đối đầu, thiết giáp Bradley đã liên tiếp khai hỏa đạn pháo 25 mm vào chiếc T-90. Về lý thuyết, đây là hành động vô ích vì các quả đạn cỡ nhỏ như vậy không thể xuyên phá được lớp giáp dày ở mặt trước của xe tăng Nga.

Tuy nhiên, sau khi hứng vài phát bắn của Bradley, tháp pháo của T-90M bắt đầu quay vòng theo chiều kim đồng hồ trong lúc chiếc xe tiếp tục di chuyển. Điều này khiến kíp lái không thể khai hỏa để bắn trả thiết giáp Ukraine một cách chính xác và biến chiếc T-90M trở thành mục tiêu di động để đối phương "tập bắn".

Tháo pháo tiếp tục quay vòng cho đến khi xe tăng húc vào gốc cây, giúp nó dừng lại. Chiếc xe sau đó bị drone tự sát Ukraine phá hủy.

Từ đầu chiến sự, đã nhiều lần "hội chứng tháp pháo quay tròn" khiến xe tăng T-90M Nga phải bất lực trước các khí tài yếu hơn như vậy. Lữ đoàn Cơ giới Độc lập số 47 Ukraine hôm 9/5 đăng video lực lượng này triển khai drone góc nhìn thứ nhất (FPV) tự sát tập kích liên tiếp một xe tăng T-90M của đối phương ở mặt trận phía đông.

Đòn thứ hai của drone tạo ra vụ cháy nhỏ và khiến tháp pháo của xe bắt đầu quay vòng. Nó dừng lại một vài giây, dường như do kíp lái đang cố gắng lấy lại kiểm soát, trước khi tiếp tục quay cho tới khi xe tăng ngừng di chuyển, có thể vì động cơ đã được tắt.

Có một vài giả thuyết về nguyên nhân dẫn tới "hội chứng tháp pháo quay tròn" trên xe tăng T-90M. Một trong số đó là đạn pháo hoặc luồng nổ từ drone đối phương đã xuyên qua tháp pháo, làm một thành viên tổ lái thiệt mạng hoặc bị thương và khiến cơ thể người đó ngã đè lên bộ điều khiển, khiến tháp pháo quay vòng theo chiều kim đồng hồ.

Vị trí cần điều khiển trong tháp pháo xe tăng T-90M. Ảnh: Forbes

Theo chuyên gia Hambling, đã có hình ảnh cho thấy vũ khí sở hữu đầu đạn nhỏ như drone FPV có thể đục được lỗ trên tháp pháo và làm kíp lái bị thương mà không khiến xe tăng bị phá hủy, nên giả thuyết trên là có thể xảy ra về mặt lý thuyết.

Dù vậy, trong nhiều trường hợp xe tăng T-90M gặp "hội chứng tháo pháp quay tròn", toàn bộ thành viên kíp lái sau đó đều thoát ra ngoài an toàn, không ai trông có vẻ bị thương. "Đây là bằng chứng cho thấy khả năng sống sót tốt của T-90M, cũng như việc không có người nào thiệt mạng hoặc bất tỉnh trong tháp pháo", Hambling nhận định.

Điều này đòi hỏi cách lý giải khác, ít nhất là cho các trường hợp trên. Một tài khoản mạng xã hội nhận định vấn đề có thể xuất phát từ hệ thống điều khiển hỏa lực của T-90M.

Giống như các dòng xe tăng hiện đại khác, pháo chính của T-90M có tính năng tự động ngắm, giúp tháp pháo có thể quay để khóa nòng về phía mục tiêu đã chỉ định. Tài khoản này cho rằng có thể đòn đánh của đối phương đã làm hỏng bộ phận quang học, khiến nó gửi tín hiệu sai cho hệ thống điều khiển hỏa lực và làm tháp pháo quay không kiểm soát.

Giả thuyết thứ ba liên quan tới hệ thống phòng thủ của xe tăng. T-90M được trang bị bộ cảm biến cảnh báo chiếu xạ laser, có chức năng báo động khi xe tăng bị chiếu loại tia này, như hệ thống chỉ thị dùng để dẫn đường cho tên lửa Hellfire. Ngoài cảnh báo, nó còn tự động quay tháp pháo hướng về phía mối đe dọa rồi phóng các loại pháo sáng đặc biệt, nhằm đánh lạc hướng hệ thống dẫn đường bằng laser của đối phương.

Bộ cảm biến cảnh báo chiếu xạ laser được đặt bên ngoài thân vỏ xe tăng nên dễ bị hư hại khi trúng hỏa lực, điều có thể khiến nó truyền tín hiệu sai và làm tháp pháo quay vòng liên tục.

Xe tăng T-90M Nga tại Ukraine tháng 11/2023. Ảnh: RIA Novosti

Khác với các dòng xe tăng trước đó của Nga, T-90M sử dụng động cơ điện để quay tháp pháo thay vì hệ thống thủy lực. Cơ chế này tương tự các dòng xe tăng hiện đại khác như Abrams của Mỹ và giúp tăng đáng kể tốc độ quay của tháp pháo. Tuy nhiên, một số người cho rằng đây cũng có thể là nguyên nhân dẫn tới "hội chứng tháp pháo quay tròn", do tác động nhất định vào bộ phận này có thể gây đoản mạch và làm nó hoạt động mất kiểm soát.

Theo Hambling, một phương pháp để ngăn chặn "hội chứng tháp pháo quay tròn" cho T-90M là trang bị giáp phủ kín hầu hết thân giống mai rùa. Phương pháp này đang được Nga áp dụng với các dòng xe tăng cũ hơn như T-62, T-72 hay T-80 nhằm đối phó drone tự sát của đối phương. Nhược điểm là nó làm tăng trọng lượng của xe, giảm tầm nhìn của kíp lái và hạn chế khả năng quay của tháp pháo.

"Bổ sung giáp mai rùa cho T-90M sẽ giúp chấm dứt vấn đề về tháp pháo quay tròn, song sẽ biến nó thành nhà kho di động thay vì xe tăng", Hambling cho hay.

Xe tăng T-90M được cho là có giá khoảng 4,5 triệu USD mỗi chiếc. Mẫu xe tăng này hiện được sản xuất với số lượng ít, có thể chỉ 5-10 chiếc mỗi tháng, tại nhà máy xe tăng duy nhất ở Nga. Do đó, việc khắc phục lỗi tháp pháo quay vòng cần được Moskva ưu tiên.

"Mỗi khi lỗi này xuất hiện, Nga lại mất đi một khí tài thuộc diện tốt nhất trị giá hàng triệu USD của mình. Đôi khi tinh vi quá cũng không phải là tốt", Hambling cho hay.

Phạm Giang (Theo Forbes, Topwar, TWZ)