Ưu thế trên Biển Đen giúp Ukraine hồi sinh hành lang xuất khẩu ngũ cốc

Sau khi lực lượng Ukraine đẩy lùi quân Nga ra xa Biển Đen, hành lang xuất khẩu ngũ cốc hoạt động nhộn nhịp trở lại, mang về doanh thu lớn.

Những nông dân như Oleksandr Kosenyuk ở ngôi làng Sokolivka, miền trung Ukraine, đang tăng cường xuất khẩu ngũ cốc nhờ những thành công quân sự bất ngờ của lực lượng Ukraine.

Những chiếc xuồng không người lái của Ukraine đã đánh chìm nhiều tàu chiến Nga, đẩy lùi Hạm đội Biển Đen của Nga ra xa hàng trăm km khỏi hành lang ngũ cốc quan trọng trên biển. Điều này cho phép Ukraine tăng cường xuất khẩu ngũ cốc từ cảng chính ở Odessa về gần mức trước xung đột.

"Tất cả là nhờ lực lượng vũ trang của chúng tôi. Nếu không có hành lang này, chúng tôi không thể xuất khẩu và duy trì nền kinh tế. Một trong những mục tiêu chính của kẻ thù là phá hủy nền kinh tế của chúng tôi", Kosenyuk, 46 tuổi, nói.

Nông dân Oleksandr Kosenyuk đứng trong kho chứa ngũ cốc ở làng Sokolivka. Ảnh: WSJ

Thành công này được xem là điểm sáng hiếm hoi đối với Ukraine giữa lúc Kiev gần đây hứng chịu những thất bại trên chiến lược và nguy cơ suy giảm nguồn viện trợ từ đồng minh phương Tây. Doanh thu tăng giúp thúc đẩy nền kinh tế đất nước, sau khi Ukraine đã mất khoảng 1/3 sản lượng xuất khẩu trong năm đầu xung đột và tăng lại khoảng 5% trong năm 2023.

Xuất khẩu ngũ cốc đã tăng lên hơn 5 triệu tấn trong tháng 12/2023, gấp hơn 2 lần so với mức 2 triệu tấn hồi tháng 9 năm ngoái. Nếu duy trì, mức tăng này sẽ giúp mang về cho Ukraine 3,3 tỷ USD doanh thu xuất khẩu trong năm nay và giúp kinh tế tăng trưởng thêm 1,2%, theo Bộ trưởng Kinh tế Yulia Svyrydenko.

Ukraine là nước xuất khẩu ngũ cốc trong top 5 thế giới. Kiev đã xuất khoảng 2/3 tổng sản lượng ngũ cốc hàng năm, chủ yếu bằng đường biển, trước khi xung đột với Nga bùng phát vào tháng 2/2022. Các chuyến hàng từ các cảng ở tỉnh Odessa từng phải dừng sau khi tàu chiến Nga tiến vào khu vực và bắn phá thành phố.

Thổ Nhĩ Kỳ và Liên Hợp Quốc từng làm trung gian đàm phán thỏa thuận ngũ cốc Biển Đen vào tháng 7/2022, cho phép tàu vận chuyển ngũ cốc từ Ukraine di chuyển qua vùng biển này. Tuy nhiên, thời gian vận chuyển hàng lâu hơn khoảng 5-6 tuần so với trung bình trước xung đột, do cần phải qua bước thanh tra của Nga để đảm bảo tàu không mang vũ khí. Các con đường xuất khẩu khác như đường bộ qua Ba Lan hoặc đường sông ở Danube rất tốn kém, chậm chạp và quá tải. Xe tải chở ngũ cốc có thể phải xếp hàng dài chờ đợi thông quan trong nhiều ngày.

Xuất khẩu bằng đường biển của Ukraine bị giáng đòn mạnh vào tháng 7 năm ngoái sau khi Nga từ chối gia hạn thỏa thuận ngũ cốc. Nhiều nông dân buộc phải chất ngũ cốc trong các túi silo lớn, thường dùng để bảo quản tạm thời, khi các silo và nhà kho hết chỗ.

"Mọi thứ đã hoàn toàn sụp đổ", Kosenyuk nói.

Hành lang ngũ cốc mới do Ukraine thiết lập từ tháng 8/2023. Đồ họa: FT

Kể từ tháng 8/2023, Ukraine đã chiến đấu chống lại hải quân Nga bằng loạt cuộc tập kích vào tàu chiến và cơ sở hải quân. Dù không có tàu chiến lớn, lực lượng Ukraine đã sử dụng xuồng không người lái hoặc tên lửa hành trình để thực hiện nỗ lực này, đánh chìm tàu Nga ngoài khơi hoặc tại các cảng ở Sevastopol và Novorossiysk. Trong 4 tháng cuối năm 2023, Ukraine đã phá hủy 1/5 Hạm đội Biển Đen Nga, theo Bộ Quốc phòng Anh.

Ukraine cũng sử dụng máy bay không người lái tấn công kho chứa dầu của Nga, vốn dùng để tiếp tế cho lực lượng của Moskva ở Syria, như lời cảnh báo về những mối đe dọa lớn hơn. Chiến dịch này đã giúp đẩy lùi phần lớn Hạm đội Biển Đen ra xa và hồi sinh hành lang xuất khẩu ngũ cốc từ cảng ở Odessa.

"Đó là màn phô diễn sức mạnh của Ukraine", Andrey Stavnitser, đồng sở hữu kiêm giám đốc điều hành TransInvestService, công ty vận hàng cảng hàng khô lớn nhất Ukraine, nói.

Các tàu chở ngũ cốc sẽ đi dọc theo bờ biển của Romania, Bulgaria và Thổ Nhĩ Kỳ, tất cả đều là thành viên của NATO, giúp giảm mối đe dọa can thiệp của Nga. Sau khi nhận thấy hành lang an toàn, các chủ tàu bắt đầu điều những con tàu lớn hơn tới Ukraine. Xuất khẩu hiện nay chủ yếu là ngũ cốc và quặng sắt, song Stavnitser hy vọng sẽ sớm mở rộng các mặt hàng.

Chính phủ Ukraine cũng đã làm việc với các công ty bảo hiểm quốc tế như Lloyd's of London của Anh hay Marsh McLennan ở Mỹ để giúp tàu chở ngũ cốc đảm bảo dịch vụ bảo hiểm với giá hợp lý. Nếu không có bảo hiểm, rất ít tàu thương mại dám neo đậu tại các cảng của Ukraine. Tính tới ngày 1/3, chương trình này được mở rộng cho tất cả tàu chở hàng hóa phi quân sự như thép và quặng sắt.

Bộ trưởng Kinh tế Svyrydenko cho biết mục tiêu của chương trình này là giúp đất nước có khả năng tự cung tự cấp và giảm phụ thuộc vào viện trợ nước ngoài.

Tàu chở ngũ cốc rời cảng Odessa, Ukraine hồi tháng 8/2022. Ảnh: Reuters

Tuy nhiên, các nhà sản xuất Ukraine cũng đối mặt một số vấn đề. Nibulon, nhà xuất khẩu lớn nhất Ukraine, cho biết chi phí hậu cần và sản xuất tăng cao, khiến lợi nhuận và đầu tư bị cắt giảm. Khi năm canh tác của Ukraine kết thúc vào tháng 6, nông dân sẽ chỉ trồng ngũ cốc trên diện tích gần bằng 1/3 so với trước xung đột.

Các cuộc tấn công nhằm vào Odessa vẫn tiếp tục đe dọa nỗ lực xuất khẩu của Ukraine. Hai cuộc tập kích tên lửa vào khu vực cuối tuần trước khiến ít nhất 20 người thiệt mạng và hàng chục người bị thương. Công nhân cảng đã phải tạm dừng hoạt động sau cảnh báo không kích, khiến thời gian xử lý các đơn hàng xuất khẩu kéo dài.

"Chúng tôi cần thêm hệ thống phòng không", Stavnitser nói.

Tuy nhiên, nông dân Kosenyuk tỏ ra lạc quan khi doanh thu xuất khẩu tăng cho phép ông có nguồn tiền đầu tư lớn hơn. Ông đã chi nhiều tiền cho các dự án mới như canh tác rau.

Ngoài ra, Kosenyuk cũng đang nỗ lực đóng góp cho lực lượng Ukraine, khi cung cấp xe địa hình và thực phẩm như thịt hộp, bắp cải hay khoai tây. Đợt Giáng sinh năm ngoái, ông gửi cho mỗi người lính trong làng gần 27 kg thực phẩm.

"Công việc của chúng tôi ở hậu phương là cố gắng lấp đầy ngân sách để tài trợ cho lực lượng vũ trang", ông nói.

Thanh Tâm (Theo WSJ, Reuters, AFP)