Trung Quốc thử thách quan hệ đồng minh Mỹ - Philippines trên Biển Đông

18:10 20/06/2024

Gây căng thẳng với Philippines trên Biển Đông, Trung Quốc dường như muốn thử giới hạn của Mỹ trong nỗ lực bảo vệ đồng minh quan trọng ở châu Á.

Giới chức Philippines hôm 18/6 cho hay hải cảnh Trung Quốc đã cản trở hai xuồng cao su của hải quân nước này đang chuyển hàng tiếp tế cho các binh sĩ đồn trú trên tàu chiến BRP Sierra Madre ở bãi Cỏ Mây. Xô xát, va chạm xảy ra sau đó khiến ít nhất 8 thủy thủ Philippines bị thương, trong đó một người bị mất ngón tay cái.

Đây là một trong nhiều vụ va chạm, đối đầu diễn ra gần đây giữa hải cảnh Trung Quốc và lực lượng Philippines liên quan đến các hoạt động gần bãi Cỏ Mây, một trong những điểm nóng tranh chấp giữa hai nước trên Biển Đông. Các hoạt động của Trung Quốc ngày càng tăng về cường độ, từ cản đường, xịt vòi rồng cho đến đâm va, khiến tàu công vụ Philippines hư hại.

Giới chuyên gia nhận định Trung Quốc đang ngày càng quyết liệt trong các cuộc chạm trán với Philippines trên Biển Đông. Những hành động của Bắc Kinh có thể sớm vượt qua "lằn ranh đỏ", buộc Mỹ phải can thiệp và bảo vệ Philippines theo một hiệp ước phòng thủ chung được ký kết giữa hai nước.

Trung Quốc thử thách quan hệ đồng minh Mỹ - Philippines trên Biển Đông

Tàu tiếp vận Philippines (màu đen, ở giữa) bị hải cảnh Trung Quốc truy cản gần bãi Cỏ Mây hồi tháng 8/2023. Ảnh: AP

"Trung Quốc đang cố tình chọc giận Philippines để tạo cớ cho biện pháp leo thang", Andrew J. Masigan, cố vấn đặc biệt cho dự án Nghiên cứu Truyền thông Trung Quốc thuộc Viện Nghiên cứu Truyền thông Trung Đông (MEMRI), nhận xét. "Mỗi khi Philippines có bất kỳ phản ứng nào, Trung Quốc lại tăng cường độ. Khi Philippines bổ sung hai tàu cảnh sát biển, Trung Quốc sẽ tăng thêm 6 tàu hải cảnh".

Nhưng Masigan cho rằng Philippines sẽ không "rơi vào cái bẫy này của Trung Quốc" và sẽ tiếp tục tuân thủ luật pháp quốc tế trong khi nỗ lực củng cố liên minh Mỹ - Australia - Philippines - Nhật Bản, đồng thời tăng cường hợp tác với các nước khác trong khu vực.

Trung Quốc đơn phương tuyên bố chủ quyền với hơn 90% diện tích Biển Đông, chồng lấn lên vùng biển các nước láng giềng, và xây đảo nhân tạo, đưa thiết bị quân sự tới đây, bất chấp các quy định của luật pháp quốc tế.

Tổng thống Philippine Ferdinand Marcos Jr. gần đây nhấn mạnh vai trò của Biển Đông đối với thế giới, cảnh báo rằng nếu Trung Quốc kiểm soát vùng biển, đây sẽ "không còn là vấn đề khu vực nữa".

"Biển Đông là tuyến đường phục vụ một nửa khối lượng thương mại của thế giới và do đó hòa bình, ổn định cũng như tự do hàng hải ở Biển Đông là một vấn đề toàn cầu", ông nhấn mạnh.

Căng thẳng trên biển giữa Trung Quốc và Philippines tăng nhiệt đáng kể từ cuối năm 2013. Hải quân và hải cảnh Trung Quốc đã chiếu tia laser cấp độ quân sự và phun vòi rồng công suất lớn vào cả tàu dân sự và tàu cảnh sát biển Philippines. Tàu Trung Quốc còn bao vây, ngăn chặn và thậm chí đâm va tàu công vụ Philippines.

Tổng thống Marcos đã nhiều lần kêu gọi Trung Quốc giảm bớt các động thái gây căng thẳng, cảnh báo về những hệ lụy nghiêm trọng nếu bất kỳ công dân Philippines nào thiệt mạng trong những cuộc đối đầu như vậy.

Dean Karalekas, tác giả cuốn sách "Quan hệ dân sự - quân sự ở Đài Loan: Bản chất và sự biến đổi", nhận định việc tăng cường độ các cuộc va chạm với Philippines, quốc gia có tiềm lực quân sự tương đối yếu, dường như là cách để hải quân Trung Quốc, lực lượng chưa trải qua nhiều thử thách, rèn giũa thêm kinh nghiệm thực tế.

Theo ông, đây cũng là cách Trung Quốc thử thách "lằn ranh đỏ" của Mỹ. Về lý thuyết, tàu chiến cũ nát BRP Sierra Madre mắc cạn ở bãi Cỏ Mây từ năm 1999 vẫn là một chiến hạm trong biên chế hải quân Philippines và Manila từ chối loại biên nó, dù con tàu đã xuống cấp nghiêm trọng.

Theo hiệp ước phòng thủ chung giữa Mỹ và Philippines, Washington có nghĩa vụ can thiệp nếu tàu quân sự của Manila bị tấn công. Bởi vậy, nếu tàu BRP Sierra Madre hay thủy thủ trên đó bị tổn hại, Mỹ buộc phải can thiệp theo cam kết.

"Trung Quốc muốn biết liệu Mỹ có sẵn lòng tham gia vào một cuộc xung đột trên Biển Đông hay không", ông nói, thêm rằng căng thẳng giữa Manila và Bắc Kinh hiện tại rõ ràng là một phép thử tốt.

"Liệu Mỹ có sẵn sàng phản ứng trước một hành động gây hấn rõ ràng chống lại Philippines hay không?", Karalekas nói.

Nếu động thái của Trung Quốc không gây ra phản ứng quân sự từ Mỹ, bất chấp các nghĩa vụ rõ ràng đã được quy định trong hiệp ước phòng thủ chung với Philippines, Bắc Kinh sẽ coi đây là bằng chứng cho thấy sự yếu đuối của chính quyền Mỹ.

Karalekas lưu ý Trung Quốc cũng có thể "đánh giá thời gian phản ứng của Mỹ, quan sát chiến thuật của họ và thu được kinh nghiệm vô giá khi chiến đấu với hải quân Mỹ, trong một cuộc xung đột ít rủi ro mà họ hoàn toàn có khả năng dễ dàng rút lui mà không bị mất mặt".

Những hành động của Trung Quốc đến nay đã dẫn tới một số động thái phản ứng nhất định. Quân đội Mỹ, Philippines, Nhật Bản và Australia đang thảo luận về việc hợp tác chặt chẽ hơn. Mỹ hiện có quyền tiếp cận 9 căn cứ ở Philippines và nhiều căn cứ khác đang được xây dựng trên các đảo của Philippines gần Đài Loan nhất.

Đảo Đài Loan và Philippines đã bắt đầu hợp tác đào tạo từ năm 2021. Tháng 4 năm nay, Đài Loan xác nhận có kế hoạch ký một thỏa thuận toàn diện hơn với Philippines để tăng cường an ninh hàng hải chung. Chính quyền Đài Loan cho biết vào ngày 15/6, họ đã hạ thủy một tàu cảnh sát biển mới nặng 4.000 tấn được trang bị ba vòi rồng áp suất cao với tầm xa 120 m.

Hồi đầu tháng, hải cảnh Trung Quốc đã ngăn chặn tàu tiếp tế, đổ thực phẩm dành cho lính Philippines đồn trú trên tàu Sierra Madre xuống biển. Khi được yêu cầu bình luận về tình hình ở bãi Cỏ Mây, các quan chức Trung Quốc đã nhắc lại quan điểm rằng khu vực này thuộc về họ và tàu Philippines phải được kéo đi.

Mỹ được cho là đang xem xét cung cấp cho Philippines máy bay không người lái (UAV), máy bay vận tải và các hệ thống phòng thủ khác. Tổng thống Marcos, người đã đến thăm Washington hồi tháng 4, nói với báo chí rằng mặc dù ông không tin một cuộc xung đột toàn diện với Trung Quốc sắp xảy ra, ông muốn Bắc Kinh hiểu rằng có một "lằn ranh đỏ" mà nếu bị xâm phạm sẽ dẫn tới phản ứng quân sự từ Manila.

Phản ứng quân sự này có thể xảy ra nhanh hơn so với nhiều người dự đoán, khi một thủy thủ Philippines mất ngón tay sau vụ va chạm với tàu Trung Quốc gần chiến hạm Sierra Madre.

Chi tiết về sự việc không hoàn toàn rõ ràng, nhưng dường như tàu Trung Quốc đã đâm vào tàu Philippines và tìm cách kéo tàu tiếp tế ra xa chiến hạm Sierra Madre. Việc thủy thủ Philippines, vốn thuộc biên chế hải quân nước này, bị thương trong sự cố cho thấy "lằn ranh đỏ" đang bị đe dọa, theo giới quan sát.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Matthew Miller hôm 18/6 ra tuyên bố lên án hành động của Trung Quốc đối với tàu Sierra Madre, gọi đây là động thái "leo thang và vô trách nhiệm".

Ông tái khẳng định điều IV của Hiệp ước Phòng thủ Chung Mỹ - Philippines năm 1951 quy định rằng Washington sẽ can thiệp nếu lực lượng vũ trang, tàu công cộng hoặc máy bay Philippines, trong đó có cả lực lượng cảnh sát biển của nước này, bị tấn công vũ trang ở bất kỳ đâu trên biển Đông.