Thiết kế nhà tù xoay thế kỷ 19

Nhà tù xoay do hai kỹ sư người Mỹ William H. Brown và Benjamin F. Haugh thiết kế để ngăn tù nhân trốn thoát, nhưng sau đó bị phá bỏ vào thập niên 1930.

Mô hình nhà tù xoay, còn gọi là nhà tù lồng sóc. Ảnh: Rod Golda/Flickr

Nhà tù xoay gồm một khối phòng giam hình trụ tròn chia thành nhiều khu, mỗi khu vực đóng vai trò như một phòng giam riêng lẻ.

Bao quanh khối này là lồng sắt tròn chỉ có một lối mở. Toàn bộ khối đặt trên một cột trung tâm để xoay tròn trong khi lồng sắt vẫn cố định. Điều này khiến tù nhân chỉ có thể vào hoặc ra khỏi phòng giam khi phòng của mình xoay đến đúng lối mở.

Ý tưởng của Brown và Haugh là "tạo ra một nhà tù hoặc trại giam nơi tù nhân được kiểm soát mà không cần sự tiếp xúc cá nhân giữa họ với cai ngục hoặc lính canh". Lý do hai kỹ sư này chọn giải pháp có vẻ rắc rối là xoay khối phòng giam thay vì xoay lồng tròn vẫn là một bí ẩn.

Thiết kế của Brown và Haugh được áp dụng khá phổ biến. Nhà tù xoay đầu tiên mọc lên ở Crawfordsville, bang Indiana, năm 1882. Nó có 16 phòng giam chia thành hai tầng, mỗi tầng 8 phòng. Vì việc trốn thoát là bất khả thi, nhà tù chỉ cần một người canh gác mỗi tầng. Hệ thống cũng rất linh hoạt và các bánh răng được bôi trơn tốt đến mức một người cũng có thể xoay toàn bộ khối phòng giam bằng tay quay.

Cấu trúc hỗ trợ bằng thép giúp xoay khối phòng giam. Ảnh: Jack E. Boucher

Nhà tù xoay trang bị nhiều tính năng mà thời đó coi là xa xỉ như hệ thống thông gió cho phép không khí lưu thông tự do qua các phòng giam, hệ thống sưởi ấm vào mùa đông, hệ thống ống nước và nhà vệ sinh có thể xả nước trong mỗi phòng giam.

Cuối cùng, khoảng 16 nhà tù xoay được xây dựng tại Mỹ, chủ yếu ở vùng trung tây. Chúng đôi khi được gọi là "nhà tù lồng sóc".

Tuy nhiên người ta nhanh chóng nhận ra những vấn đề thiết kế của nhà tù xoay. Ví dụ, trong trường hợp hỏa hoạn, không thể sơ tán tù nhân đủ nhanh vì chỉ mở được một phòng giam tại một thời điểm. Dù không có ghi chép về thảm kịch dạng này, tù nhân cũng thường xuyên bị chấn thương khi tay chân bị kẹt giữa các thanh sắt trong quá trình xoay trụ. Những vấn đề này cùng với nhiều vấn đề cơ khí khác đã đặt dấu chấm hết cho nhà tù xoay.

Đến những năm 1930, gần như tất cả nhà tù xoay bị phá bỏ. Chỉ 4 công trình vẫn còn tồn tại, trong đó chỉ có nhà tù hạt Montgomery ở Crawfordsville vẫn xoay. Tất cả hiện nay đều là bảo tàng.

Thu Thảo (Theo Amusing Planet)