Ngư dân dỡ chà đón Tết

5h sáng ngày cuối năm, ông Hoàng Văn Cần chất đống ngư cụ lên thuyền, chạy vào lòng hồ Biển Lạc, bắt đầu một mùa dỡ chà, bắt cá ăn Tết.

Chà là những nhánh cây dài 3-5 m được chất lại thành đống, rộng khoảng 20-40 m2 dưới lòng hồ, tạo không gian trú ngụ cho tôm, cá. Mỗi đống chà được cố định bằng cọc xung quanh, bên trên phủ lục bình che mát. Để dụ đàn cá đến sinh sống, ngư dân định kỳ thả cám, cá tạp xay hoặc thức ăn dư thừa. Sau khoảng 6 tháng đến một năm "o bế", người ta tiến hành dỡ chà.

Ở miền Tây, hoạt động dỡ chà diễn ra quanh năm, nhiều nhất là giai đoạn kết thúc mùa lũ. Ở vùng rừng núi Bình Thuận, mùa dỡ chà của ngư dân vùng hồ Biển Lạc chỉ diễn ra vào đầu tháng 12 âm lịch và kéo dài đúng một tháng đến Tết.

Ông Hoàng Văn Cần (ngồi sau) cùng con trai Hoàng Anh Phong chạy ghe ra giữa lòng hồ Biển Lạc, chuẩn bị dỡ chà, ngày 19/1/2024. Ảnh: Trọng Nhân

Mùa dỡ chà được người dân Biển Lạc ví von là "mùa làm ăn đón Tết" bởi cái Tết có no đủ hay không phụ thuộc vào kết quả của một mùa dỡ chà thắng lợi hay thất bát.

Ông Hoàng Văn Cần, 66 tuổi, ngụ thôn 1, xã Gia An, huyện Tánh Linh có thâm niên dỡ chà hơn 20 năm, sở hữu hơn 30 đống chà trong khu vực lòng hồ Biển Lạc, nhiều nhất trong số các ngư dân tại địa phương.

Ông Cần giải thích, ngư dân Biển Lạc chỉ dỡ chà vào cận Tết do mùa khô lòng hồ cạn nước, độ sâu chỉ còn 1,5-2 m, thợ dễ dàng lặn xuống nước để dỡ từng nhánh chà lên.

Hồ Biển Lạc rộng hơn 1.600 ha với nhiều loại thủy sản có giá trị cao là "chén cơm" của nhiều ngư dân Biển Lạc. Gia đình ông Cần cũng thế. Cả năm, họ trông chờ thành quả thu hoạch của vụ dỡ chà Tết.

Đi cùng ông Cần trong chuyến dỡ chà lần này còn có anh Hoàng Anh Phong (con ruột), anh Phạm Văn Lâm (con rể) và anh Trần Hải Châu (người cùng thôn). Ngoài ngư cụ đã chuẩn bị từ đêm qua, nhóm dỡ chà mang theo cơm, nước, đồ dùng cần thiết hỗ trợ cho việc dỡ chà.

5h15 phút, nhóm ông Cần đến khu vực lòng hồ. Dù mới mờ sáng nhưng nơi đây đã tập trung nhiều người, chủ yếu là những nhóm dỡ chà như gia đình ông Cần.

Mọi người xôn xao hỏi thăm nhau về vụ dỡ chà năm nay và nhận lại là tiếng thở dài cùng cái lắc đầu ngán ngẩm. Một số gia đình cho biết đống chà nào "trúng" lắm thì được hơn một tạ cá, đống kém chỉ 20 - 30 kg, đủ chia cho anh em trong đội.

Ông Cần cho biết thời điểm 2015 trở về trước, một đống chà thường thu hoạch được từ 300 đến 500 kg cá, thấp nhất cũng hơn 100 kg. Ngư dân Biển Lạc chỉ lựa cá to, cá nhỏ lấy xe bò chở về ủ làm phân bón dưa hấu.

"Thời đấy, cá lóc bông có những con nặng cả chục ký, cá thác lác, cá úc 5-7 kg là chuyện thường. Sau mỗi mùa dỡ chà, nhà nào cũng mua được mấy cây vàng", ông Cần nói.

Nhóm của ông Hoàng Văn Cần đang tiến hành các công đoạn dỡ chà trên lòng hồ Biển Lạc, sáng 19/1. Ảnh: Trọng Nhân

Tuy thành quả những năm gần đây có phần thất bát ông Cần không bỏ nghề dỡ chà vì coi đó là "một phần không thể thiếu trong cuộc đời ngư dân".

"Dỡ chà không chỉ là câu chuyện tiền bạc. Cái cảm giác dỡ chà, bắt cá tôm và chuẩn bị cho Tết mới là điều thú vị nhất", ông nói. Đã đi được nửa vụ dỡ chà với kết quả thất vọng, ông Cần hy vọng buổi dỡ chà lần này sẽ khả quan hơn, vớt vát lại một vụ mùa thất bát.

6h sáng, nhóm của ông bắt đầu công việc. Lúc này, anh Lâm và anh Phong dùng cọc tre dài khoảng 5 đến 6 m ghim lưới xuống đáy hồ quây lưới bao xung quanh khu vực chà. Mép trên của tấm lưới sẽ được móc vào ngạnh tre cao nhất đề phòng cá nhảy ra. Phía vòng ngoài, ông Cần dùng lưới màng giăng để đón bắt những con cá nhảy ra khỏi khu vực chà.

Tiếp đến, anh Phong và anh Lâm lặn sâu, gom những nhánh chà chuyển lên cho anh Châu, ông Cần vứt sang ngay bên cạnh. Việc này nhằm tạo thành đống chà mới, sang năm lại có thể tiếp tục khai thác.

Do lặn sâu trong làn nước lạnh buốt ngày cận Tết nên mắt thợ lặn như anh Phong, anh Lâm đỏ hoe, da nhợt nhạt hẳn. Để giữ ấm cơ thể, sau khi lặn một lúc cả hai anh lại lên ghe ngồi nghỉ uống nước nóng, hút thuốc.

Vừa nhặt chà, Phong và Lâm vừa thu hẹp vòng lưới nhằm khép chặt bầy cá. Sau 5-6 tiếng, việc khép lưới hoàn thành tạo thành "túi cá". Lúc này, ông Cần và anh Châu kéo lưới lên mép ghe, thu gọn dần dần. Vừa kéo ông vừa dùng mái chèo quậy tung nước trong "túi cá" để gạn bớt bùn đất, nhánh chà, lá khô. Khi nhìn thấy đàn cá đông nghẹt, quẫy mạnh trong lưới, ông Cần dùng rổ xúc cá vào túi trữ đã chuẩn bị sẵn.

Thành quả đánh bắt sau buổi dỡ chà là hơn 100 ký cá các loại. Ảnh: Trọng Nhân

Trong mớ cá được thu hoạch hôm nay phần lớn là cá cá mè vinh, rô phi vảy bạc, cá lóc, thác lác, cá trôi... to cỡ hai bàn tay. Tổng cộng ông Cần bắt được hơn một tạ. "Từ đầu vụ dỡ chà đến giờ, hôm nay trúng nhất", ông cười nói.

Thành quả từ buổi dỡ chà, ông Cần giữ lại một phần cá trèn, cá lóc cho bữa cơm trên bè. Số còn lại, ông lựa những con cá ngon nhất chia lại cho các thành viên trong đội dỡ chà. Sau bữa trưa, cả nhóm lên xuồng trở lại bờ.

Số cá dỡ chà được chuyển về nhà, phân loại, bán cho thương lái thu hơn 7 triệu đồng. Tuy số tiền nhận về không lớn nhưng ông Cần vẫn bảo: "Nhiêu đây tiền cũng đủ dè sẻn sắm ít đồ Tết. Mình may mắn hơn nhiều ngư dân khác đang đánh bắt ngoài kia".

Một mùa dỡ chà sắp nữa sắp kết thúc, nhiều ngư dân Biển Lạc vẫn hy vọng vào một cái Tết đủ đầy.

Trọng Nhân