Di sản văn hóa Sa Huỳnh lưu kho khó trở thành tiền

12:40 27/09/2023

Di sản độc đáo của nền văn hóa Sa Huỳnh ở Quảng Ngãi phần lớn đang lưu kho bảo quản thay vì trưng bày, giới thiệu đến du khách trong và ngoài nước như một sản phẩm du lịch.

Nhiều hiện vật của văn hóa Sa Huỳnh vẫn đang lưu kho, dù nền văn hóa này phát triển rực rỡ và còn đầy đủ hiện vật lẫn không gian - Ảnh: T.MAI

Mộ chum, trang sức, dụng cụ lao động độc đáo, không gian sinh sống... của nền văn hóa cổ Tiền Sa Huỳnh và Sa Huỳnh kéo dài từ 2.000 năm trước Công nguyên (thời đại đồ đồng đá) đến cuối thế kỷ thứ 2 sau Công nguyên (thời kỳ đồ sắt) đang bị lãng quên.

Di sản vô giá lại cất trong kho

Văn hóa Sa Huỳnh được nhà khảo cổ học người Pháp M. Vinet phát hiện lần đầu tiên vào năm 1909 ở cồn cát cạnh đầm An Khê (phường Phổ Thạnh, thị xã Đức Phổ) với khu mộ chum có rất nhiều hiện vật giá trị.

Tiến sĩ Đoàn Ngọc Khôi - phó giám đốc Bảo tàng Tổng hợp Quảng Ngãi - tỏ ra tiếc nuối khi phần lớn hiện vật, đặc biệt là mộ chum độc đáo của người Sa Huỳnh và Tiền Sa Huỳnh đang lẩn khuất trong kho, thay vì có một không gian rộng lớn cho nền văn hóa cổ này "phát quang".

Năm 2012, cuộc khai quật ở thung lũng sông Tang (huyện Trà Bồng và Sơn Hà) kết thúc với hàng loạt mộ chum, nhiều công cụ lao động, trang sức từ thời đồ đá đến đồ sắt được phát hiện và di chuyển về Bảo tàng Tổng hợp Quảng Ngãi bảo quản.

Làm sao để di sản thành... tiền

Năm 1997, di tích Văn hóa Sa Huỳnh được xếp hạng Di tích cấp quốc gia, năm 2022 được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt với sáu di tích được khoanh vùng bảo vệ gồm: Long Thạnh, Thạnh Đức, Phú Khương, quần thể di tích Chăm Pa trong không gian Sa Huỳnh, đầm An Khê, sông Cửa Lỗ.

Các điểm di tích tạo nên một không gian văn hóa cổ quý hiếm. Ai cũng thấy quý nhưng phát huy nền văn hóa này vẫn là dấu hỏi. Hiện ngoài hiện vật lưu kho, một số được trưng bày ở Bảo tàng Tổng hợp tỉnh Quảng Ngãi và nhà trưng bày văn hóa Sa Huỳnh (phường Phổ Thạnh).

Hai không gian này quá nhỏ, không trở thành thực thể sống động của người Sa Huỳnh, không trở thành sản phẩm du lịch hái ra tiền.

Cần một bảo tàng về văn hóa Sa HuỳnhĐỌC NGAY

Ông Đỗ Tâm Hiển, chủ tịch UBND thị xã Đức Phổ, cho biết thật may mắn khi không gian sinh tồn của người Sa Huỳnh cổ tại di tích quốc gia đặc Sa Huỳnh ở phường Phổ Thạnh vẫn còn vẹn nguyên.

Rất nhiều dấu tích được tiếp nối qua các nền văn hóa Sa Huỳnh - Chăm Pa - Việt cho đến ngày nay, đủ tạo thành một không gian rộng lớn, giới thiệu nền văn hóa Sa Huỳnh đến du khách.

"Quỹ đất rất rộng, đủ làm công viên văn hóa Sa Huỳnh ở cái nôi của nền văn hóa này. Những cảnh điểm trong khu vực cũng rất nhiều, dư sức trở thành vùng du lịch lớn và đa dạng.

Quan trọng nhất lúc này là quy hoạch và thực hiện một khu trưng bày đủ rộng để thu hút du khách như các nước đã làm", ông Hiển nói.

Còn ông Đặng Văn Minh, chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ngãi, cho rằng: "Đến nay phần lớn di sản văn hóa Sa Huỳnh vẫn lưu kho, lỗi không phải của riêng ngành văn hóa mà còn cả chính quyền.

Sau khi hoàn thành quy hoạch, tỉnh Quảng Ngãi kiến nghị Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch hỗ trợ nguồn vốn, khẩn trương đầu tư một không gian trưng bày xứng đáng với tầm vóc của nền văn hóa này. Bằng mọi giá phải biến di sản thành tiền".

TS Đoàn Ngọc Khôi cho biết những di hiện vật tìm thấy được đủ trưng bày ở một không gian rộng vài chục héc ta.

Tuy vậy, việc quan trọng cần làm song song là có phương án và công nghệ bảo vệ những hiện vật khai quật được: "Đây là việc làm rất quan trọng để di sản của nền văn hóa Sa Huỳnh tồn tại mãi mãi về sau".