Chuyện chưa kể hành trình đến đường sắt tốc độ cao

Nguyên Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Nguyễn Ngọc Đông nhớ lại, những năm 2000, ngành giao thông nhiều lần đề xuất xây dựng tuyến đường sắt mới, vì tuyến đường sắt cũ khổ 1.000mm đã lạc hậu, không đáp ứng được nhu cầu vận chuyển hàng hóa và hành khách Bắc - Nam.

Dự án Đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam được Quốc hội thông qua sau hơn 18 năm nghiên cứu.

Năm 2007, Chính phủ phê duyệt danh mục đầu tư một số dự án kết cấu hạ tầng giao thông thiết yếu, trong đó có dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam. Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam (VNR) được giao nghiên cứu dự án.

Theo ông Đỗ Văn Hạt - nguyên Chủ tịch HĐQT, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Tư vấn đầu tư và Xây dựng Giao thông Vận tải, trưởng Liên danh tư vấn Việt - Nhật, chủ nhiệm lập Báo cáo đầu tư (nghiên cứu tiền khả thi) dự án đường sắt cao tốc giai đoạn 2008-2010: “Nếu có tuyến đường sắt cao tốc, đến Vinh chỉ hơn một giờ thì người dân có thể đi làm ở Hà Nội mà không phải mua nhà Hà Nội, giảm áp lực cho các đô thị lớn”.

Sau khi được VNR giao là chủ nhiệm dự án, ông Đỗ Văn Hạt mời thêm 3 doanh nghiệp tư vấn của Nhật Bản, thành lập Liên danh tư vấn Việt Nam - Nhật Bản (VJC), nghiên cứu lập báo cáo đầu tư dự án đường sắt cao tốc Bắc Nam. “Chúng tôi đi tham quan, nghiên cứu mô hình đường sắt cao tốc ở Nhật, Đức, Pháp, Trung Quốc...,kỳ vọng tuyến đường sắt cao tốc giúp kết nối hai đầu đất nước, tăng cường giao lưu phát triển kinh tế xã hội các địa phương dọc tuyến, tiết kiệm thời gian và chi phí đi lại cho người dân ", ông Hạt kể.

Tháng 5/2010, tại Kỳ họp thứ VII, Quốc hội khóa XII, trong số 439 đại biểu Quốc hội có mặt, chỉ có 185 đại biểu tán thành, 208 đại biểu không tán thành, 34 đại biểu không biểu quyết. Với số phiếu tán thành dưới 50%, Quốc hội không thông qua dự án. “Kết quả thăm dò trước kỳ họp có tỷ lệ đồng thuận cao, song, khi ra nghị trường Quốc hội lại không được thông qua", ông Hạt kể và thừa nhận thời điểm đó, ông và nhiều người rất thất vọng, vì đã dốc nhiều tâm huyết cho dự án này.

(Ảnh minh họa: Pexel)

Từng là người phản đối dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam năm 2010, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan kể, năm 2003 bà được trải nghiệm tàu cao tốc Shinkansen và ấn tượng về sự đắt đỏ của loại phương tiện này. "Việt Nam khi đó chưa đủ nguồn lực đầu tư cơ bản thì không nên chơi sang", bà lý giải cho suy nghĩ của mình.

Trên dưới đồng lòng, không thể chậm trễ

Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam được nghiên cứu xây dựng lại, không khác nhiều so với đề xuất đầu tiên. Tuyến đường dài 1.570km, đường đôi khổ 1.435mm, tốc độ thiết kế 350km/h. Nhưng, điểm khác quan trọng nhất là sự ủng hộ hoàn toàn của dư luận.

Ông Nguyễn Ngọc Đông đánh giá, các nước có thời gian nghiên cứu dự án đường sắt tốc độ cao thường trên 10 năm, trong khi Việt Nam nghiên cứu rất kỹ từ gần 20 năm. "Chúng ta đã lỡ nhịp một lần. Hiện nay, nguồn lực về con người, tài chính đã đủ, không thể để lỡ thêm lần nữa”, ông nói.

Là người phụ trách dự án ở thời điểm hiện tại, Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Nguyễn Danh Huy cho rằng, việc huy động vốn lần này không phải thách thức lớn như năm 2010. Năm 2023, quy mô nền kinh tế Việt Nam đã tăng gấp gần 3 lần so với năm 2010, đạt 430 tỷ USD. Dự kiến thời điểm triển khai xây dựng vào năm 2027, quy mô nền kinh tế ước đạt 564 tỷ USD. Nguồn lực đầu tư không còn là trở ngại lớn.

Những năm trước, nhiều người e ngại đầu tư bằng vốn vay ODA chi phí cao, còn kêu gọi xã hội hóa không khả thi. Hiện nay, kịch bản đầu tư đã rõ, ngân sách chiếm phần lớn và được bố trí theo giai đoạn để không ảnh hưởng đến các dự án trọng điểm khác.

Còn theo ông Trần Quốc Phương, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư, dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam tác động lan tỏa đến phát triển đô thị. Với hơn 20 ga từ Bắc vào Nam, mỗi ga đều có các khu đô thị đính kèm. Đây cũng là động lực cho phát triển kinh tế.

Theo Bộ trưởng Giao thông Vận tải Trần Hồng Minh, quyết định của Quốc hội về chủ trương đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam là một "quyết định mang tính lịch sử". Đây không chỉ là công trình giao thông mà là dự án động lực, mang tính biểu tượng, tạo ra sức bật cho nền kinh tế, góp phần đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc như Tổng Bí thư Tô Lâm đã phát biểu.