Tự chủ đại học: Cần giải quyết 3 vấn đề

09:40 21/10/2023

TP - Trong hai ngày 19-20/10, Bộ GD&ĐT tổ chức hội thảo khoa học xin ý kiến góp ý đẩy mạnh tự chủ đại học (ĐH) giai đoạn 2024 - 2030. Tại đây, đại diện các trường thẳng thắn chỉ ra những tồn tại, bất cập trong giai đoạn vừa qua và đưa ra các giải pháp trong thời gian tới.

Sinh viên được hưởng lợi khi các trường ĐH được tự chủ hoàn toàn. Ảnh: Nghiêm Huê

Vướng mắc

PGS.TS Nguyễn Ngọc Vũ, Giám đốc ĐH Đà Nẵng cho hay, việc thực hiện tự chủ ĐH thời gian vừa qua còn một số vướng mắc. Hệ thống pháp luật chưa đồng bộ, chưa nhất quán để trao quyền tự chủ nhiều hơn cho các cơ sở giáo dục ĐH. Dù được tự chủ trên nhiều lĩnh vực nhưng có những quy định phải thực hiện như các trường chưa tự chủ.

PGS.TS Nguyễn Ngọc Vũ lấy ví dụ, chính sách học phí chưa theo kịp, trường bị cắt ngân sách nhưng học phí không được tăng. Đầu tư mua sắm không khác gì trường bình thường. Chính sách thuế của các trường tự chủ chưa rõ ràng. “Các trường tự chủ như hiện nay giống như ném đá dò đường. Những vướng mắc này rất dễ dẫn đến tâm lý ngại tự chủ ở các trường chưa triển khai thực hiện”, ông Vũ nói.

PGS. TS Nguyễn Thu Thủy, Vụ trưởng Vụ Giáo dục ĐH nhấn mạnh, tự chủ là thuộc tính của hệ thống giáo dục ĐH, là nền tảng và là động lực then chốt để các cơ sở giáo dục ĐH tối ưu hóa hoạt động, khai thác và sử dụng hiệu quả các nguồn lực, gia tăng sức cạnh tranh, nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo, nghiên cứu.

Quan điểm khi xây dựng đề án tự chủ ĐH giai đoạn 2024 - 2030 là phải tăng nguồn lực đầu tư cho giáo dục ĐH để nâng cao chất lượng, hiệu quả đào tạo và nghiên cứu. Đây là trách nhiệm của Nhà nước và toàn xã hội.

Cơ sở giáo dục ĐH thực hiện quyền tự chủ phải gắn với thực hiện trách nhiệm giải trình, lấy lợi ích của người học và xã hội làm mục tiêu cốt lõi. Tự chủ ĐH làm thay đổi phương thức quản lý nhà nước và quản trị cơ sở giáo dục ĐH nhưng không làm giảm vai trò, trách nhiệm của Nhà nước đối với giáo dục ĐH và của các cơ sở giáo dục ĐH đối với xã hội.

Nói về dự thảo đang lấy ý kiến, PGS.TS Nguyễn Ngọc Vũ cho rằng, có vấn đề lớn là tăng ngân sách nhà nước cho giáo dục ĐH, điều này rất được ủng hộ nhưng băn khoăn việc giao ngân sách sắp tới. Giao theo đặt hàng giao nhiệm vụ là rất hay, nhưng cách làm như thế nào để theo kịp yêu cầu của thực tế, không lặp lại bài học của Nghị định 116 (Nghị định hỗ trợ học phí, sinh hoạt phí cho sinh viên sư phạm), khi triển khai gặp rất nhiều khó khăn.

Những vấn đề cần giải quyết

Góp ý về đề án, GS.TS Nguyễn Quý Thanh, Hiệu trưởng Trường ĐH Giáo dục (ĐH Quốc gia Hà Nội) cho rằng, cái gốc của tự chủ phải nói đến vấn đề phân quyền. Theo đó, nếu phân quyền mà không xác định quyền ở đâu thì sẽ quay lại câu chuyện tranh chấp quyền lực trong nội bộ, dẫn đến xung đột trong tổ chức.

PGS.TS Nguyễn Quý Thanh cho rằng, đầu tiên nguyên tắc của phân quyền là quyền lực của cơ quan quản lý nhà nước ở các ngành khác nhau phải được chuyển vào các tổ chức đệm và hội đồng trường chính là tổ chức đệm đó.

“Hiện nay tổ chức hội đồng trường không được ủy thác các quyền lực của cơ quan quản lý nhà nước liên quan. Chỉ sử dụng một số quyền lực của đảng ủy, một số quyền lực của ban giám hiệu, từ đó ra quyết định về những vấn đề của nhà trường sẽ dẫn đến một số tranh chấp nhất định”, PGS. Thanh phân tích.

Trao đổi với các trường, Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Hoàng Minh Sơn cho rằng, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, phát triển khoa học công nghệ, phát triển kinh tế số, kinh tế xanh,… Tất cả các mục tiêu đó có nguy cơ không đạt được nếu chúng ta không thay đổi. Đề án phải chỉ ra “điểm nghẽn thực sự cần giải quyết”.

Ngoài ra, theo PGS. Thanh, nếu trường ĐH 2 cấp (tức có hội đồng ĐH và hội đồng trường) mà không rõ phân định mối quan hệ giữa hội đồng ĐH và hội đồng trường thì chắc chắn sẽ xu hướng li tâm xảy ra. Các ĐH nên chỉ có một cấp hội đồng mà thôi. Nếu có 2 cấp thì xem hội đồng ĐH là hội đồng bao quát. Lúc đó mới có sự kết nối, thông suốt.

GS.TSKH Nguyễn Đình Đức, Chủ tịch Hội đồng trường ĐH Công nghệ (ĐH Quốc gia Hà Nội) đề nghị không nên ôm đồm, chỉ cần giải quyết 3 vấn đề: tự chủ về mức thu học phí; tự chủ về đào tạo và tự chủ về bộ máy, nhân sự. Khi đã tự chủ về tài chính, cơ sở giáo dục ĐH được cho phép xây dựng định mức kỹ thuật và tự quyết định thu. Có ý kiến nói thu cao không tuyển sinh được, đó là việc của các trường. Các trường sẽ phải cân nhắc. Cho phép các trường tự chủ thì các trường phải tự nâng cao chất lượng, nếu thu cao không tuyển sinh được sẽ phải tự chịu trách nhiệm.

“Cách đây 10 năm tôi và các thầy trong Ban Giám đốc ĐH Quốc gia Hà Nội đã lên gặp Thủ tướng Chính phủ để nói về tự chủ ĐH. Lúc đấy một thầy trong Ban Giám đốc có câu ví von rất hay: Các trường công lập như một con trâu bị buộc vào một gốc cây. Mỗi một nghị định, chính sách mới là cái dây buộc mũi con trâu được nới dài ra một chút, nhưng vẫn quanh quẩn gốc cây đó. Các trường tư thì như những con trâu trên đồng cỏ thênh thang, muốn gặm chỗ nào thì gặm. Cá nhân tôi chỉ xin 3 điều trên thôi”, GS. Đức nói.