Tôn vinh hy sinh của người lính thời bình trong những áng thơ văn

Nhà Văn Uông Triều. Ảnh: Nhân vật cung cấp

Thưa nhà văn Uông Triều, trước kia, trong bối cảnh những cuộc kháng chiến cứu nước, văn nghệ Quân đội từng trải qua giai đoạn huy hoàng với nhiều đề tài, câu chuyện lấy bối cảnh cuộc chiến. Hiện nay chiến tranh đã lùi xa. Vậy ngày nay các nhà văn Quân đội như anh đang khai thác chủ đề gì cho những trang viết của mình?

- Hiện nay các nhà văn Quân đội chúng tôi chủ yếu khai thác 3 mảng đề tài. Thứ nhất là đề tài hậu chiến như nỗi đau của những người mẹ có con thương binh liệt sĩ, những người cha bị phơi nhiễm chất độc màu da cam truyền sang cho con.

Mảng đề tài thứ hai là ký ức của những cựu chiến binh về chiến trường năm xưa. Những ký ức này có thể từ các bác cựu chiến binh, hay cũng có thể là con cháu những người đó qua quan sát người ông người cha mình trong cuộc sống hàng ngày, họ kể lại, viết lại.

Thứ ba là những đề tài trong quân ngũ ngày hôm nay, mảng đề tài này mỏng hơn một chút nhưng vẫn được khai thác với một thời lượng hợp lý.

Trong biên độ rộng lớn về chủ đề Quân đội chắc hẳn phải có những đề tài về tình yêu. Văn nghệ Quân đội Việt Nam từng có những tác phẩm rất hay về tình yêu trong chiến tranh như: Nhật ký Đặng Thùy Trâm hay những bức thư của nhạc sĩ Trần Hoàn và nhà văn Vũ Tú Nam gửi cho người yêu (sau thành vợ) - đều là những tác phẩm đã được tập hợp thành sách. Hiện nay mảng đề tài tình yêu người lính đang được văn nghệ Quân đội khai thác như thế nào?

- Đề tài tình yêu là đề tài muôn thuở của văn chương, bất cứ khi nào cũng có thể khai thác, nhưng khai thác như thế nào, có ra được những tác phẩm hay tồn tại vượt thời gian hay không thì lại rất khó.

Một đặc thù nữa khi kể chuyện tình yêu người lính ngày nay mà qua đi thực tế ở các đơn vị quân đội tôi đi tìm hiểu được, đấy là nếu như ngày xưa, sự xa cách trong tình yêu có thể lấy lý do là bối cảnh cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc, tình cảm cá nhân nhường chỗ cho sự nghiệp cao cả hơn, thì ngày nay chuyện đó không còn nữa.

Người lính thời bình không chịu áp lực từ chiến tranh, thời đại công nghệ kết nối với nhau lại tiện hơn, nhưng họ vẫn phải chịu cảnh xa xôi cách trở với người yêu, với vợ (cả năm có khi chỉ về được 1 lần).

Mà hơn nữa không phải chỉ thời chiến mới có hy sinh nhé. Ngày nay các chiến sĩ ta vẫn có những thương vong, mất mát, hy sinh khi làm nhiệm vụ tuần tra bảo vệ biên giới hải đảo, hay có khi diễn tập cũng gặp tai nạn và trở thành liệt sĩ, rồi các đoàn sĩ quan quân đội ta tham gia các lực lượng quốc tế làm nhiệm vụ cứu trợ hòa bình ở những địa bàn xa xôi như châu Phi… tất cả những chất liệu đó theo tôi hoàn toàn có thể khai thác để trở thành những áng văn chương tuyệt hay về đề tài tình yêu người lính thời bình.

Các nhà văn quân đội hiện nay theo tôi có một vài cái tên như: Nguyệt Chu, Tống Phước Bảo, Trần Thị Tú Ngọc, Đinh Phương, Nguyễn Xuân Thủy… Mỗi người tiếp cận một góc độ khác nhau. Tuy nhiên, cũng cần nhìn nhận thẳng thắn rằng, văn nghệ Quân đội ngày nay khó mà bằng được với các chú các bác ngày xưa vì mấy nguyên nhân: một là chiến tranh đã lùi xa; hai là những người đã từng viết rất hay về đề tài đó đã có tuổi, các bác cũng khai thác cạn vốn về đề tài này; những cây viết trẻ nhìn chiến tranh bằng con mắt gián tiếp; và một thực tế nữa là đề tài Quân đội ngày nay cũng kén người đọc.

Về chủ đề người lính ngoài các chất liệu hiện thực, tôi còn thấy có một nguồn thông tin nữa: Tài liệu giải mật từ Bộ Quốc phòng cũng như từ bản thân người trong cuộc. Ví dụ gần đây nhất là cuốn sách “Người thầy” của thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh (nguyên Thứ trưởng Bộ Quốc phòng) viết về người thầy của ông là Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân - vị tướng tình báo Đặng Trần Đức. Các tài liệu giải mật này có thể do chính người thân cận, tiếp xúc trực tiếp với nhân vật viết lại, hoặc cũng có thể do các nhà văn, cây viết chuyên nghiệp chấp bút.

Anh đánh giá thế nào về chất lượng và sự mới mẻ, thú vị của các cuốn sách tư liệu này?

- Giờ chúng ta nhìn nhận quá khứ một cách bình tĩnh hơn, dựa trên nguồn tài liệu được giải mật từ cả 2 phía. Thế nên các cây viết ngày nay có nguồn tư liệu đa góc nhìn. Chất liệu thì quý rồi, vấn đề là người trẻ khai thác ra sao, kể câu chuyện như thế nào cho thật hay mà thôi. Bản thân tôi đã đọc và rất thích cuốn sách anh vừa kể, cuốn Người thầy của Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh về vị tướng tình báo Đặng Trần Đức.

Những câu chuyện như thế hay, có sức hấp dẫn, giúp người trẻ hiểu được các bậc cha chú ngày xưa đã thông minh mưu trí như thế nào trong các cuộc đấu tranh đặc biệt ở địa hạt tình báo. Tôi hy vọng chúng ta không chỉ có những cuốn sách hay mà còn có thể làm những bộ phim tài liệu, phim truyền hình, điện ảnh dựa trên những chất liệu này.

- Xin cảm ơn nhà văn Uông Triều về cuộc trao đổi.