Nông dân Mỹ đứng ngồi không yên vì bóng ma thương chiến

Nguy cơ nổ ra thương chiến với các đối tác đang khiến nông dân Mỹ lo lắng, bởi ngành nông nghiệp nước này vốn đang gặp nhiều thách thức.

Mỹ vừa trải qua tuần biến động về chính sách thương mại. Tổng thống Trump ngày 1/2 ký lệnh áp thuế 10% với toàn bộ hàng nhập khẩu từ Trung Quốc và 25% đối với hầu hết mặt hàng từ Canada cùng Mexico từ ngày 4/2 nếu các nước này không mạnh tay ngăn người nhập cư và fentanyl trái phép vào Mỹ.

Sau các cuộc thương lượng, ông chủ Nhà Trắng ngày 3/2 thông báo hoãn áp thuế Canada, Mexico trong 30 ngày. Với Trung Quốc, ngay khi lệnh áp thuế có hiệu lực, nước này đã tung đòn tương tự đáp trả Mỹ, áp dụng từ ngày 10/2.

Loạt diễn biến khiến nhiều nông dân Mỹ lo ngại. Aaron Lehman, trồng đậu tương ở bang Iowa, đang chuẩn bị sẵn sàng cho tác động từ một cuộc thương chiến mà ông cho rằng sẽ ảnh hưởng đáng kể đến Vành đai Ngô - vùng Trung Tây trải dài xuống phía nam Mỹ, nơi ngành nông nghiệp thống trị.

"Nông dân hiểu rằng quan hệ thương mại 'đi lên bằng thang bộ', tức là phải nỗ lực hết mình để xây dựng, nhưng 'đi xuống bằng thang máy' - rất nhanh", Lehman nói tại trang trại, cách thủ phủ Des Moines hơn 30 km về phía bắc. "Tác động dài hạn là các quốc gia trên thế giới sẽ không còn coi chúng tôi là đối tác đáng tin cậy".

Aaron Lehman, nông dân trồng đậu tương ở Iowa, Mỹ. Ảnh: FT

Canada, Mexico và Trung Quốc là các bên mua khoảng một nửa kim ngạch nông sản xuất khẩu của Mỹ. Năm 2024, Mỹ bán hơn 30 tỷ USD nông sản cho Mexico, 29 tỷ USD cho Canada và 26 tỷ USD cho Trung Quốc, theo số liệu thống kê từ Cục Nông trại Mỹ.

Do đó, nông dân Mỹ, đặc biệt là vùng Trung Tây, đang đối mặt rủi ro lớn nếu đối tác thương mại áp thuế đáp trả. Và ngay cả khi các biện pháp thuế được đình chỉ phút chót, hình ảnh của Mỹ trong mắt các đối tác thương mại quan trọng cũng đã bị tổn hại.

"Từ 'bên bán được người mua lựa chọn vì ưa thích', chúng tôi đã trở thành 'bên bán họ buộc phải chọn vì chưa có phương án khác'", Mark Mueller, nông dân gần Waterloo, đông bắc Iowa, nói.

Iowa ủng hộ ông Trump mạnh mẽ trong cả ba mùa bầu cử 2016, 2020 và 2024. Ngành nông nghiệp đóng góp hơn 20%, khoảng 53,1 tỷ USD, cho GDP Iowa. Bang này là nhà sản xuất ngô, thịt lợn, trứng, ethanol lớn nhất Mỹ, đứng thứ ba về sản lượng đậu tương. Điều này đồng nghĩa Iowa đặc biệt dễ tổn thương nếu xuất khẩu nông sản của Mỹ suy giảm.

"Tự do thương mại là xương sống của kinh tế vùng Trung Tây", Ernie Goss, kinh tế gia tại Đại học Creighton, bang Nebraska, nói. "Chúng tôi có ngành nông nghiệp với sản lượng trong nhóm cao nhất thế giới, trong khi thị trường trong nước chưa đủ sức để hấp thụ. Cần phải có thị trường nước ngoài".

Lo lắng cũng xuất hiện ở Mississippi, bang thuộc Vành đai Lúa gạo miền nam Mỹ. Nông nghiệp đóng góp khoảng 9 tỷ USD mỗi năm cho kinh tế Mississippi, tương đương khoảng 1/5 GDP bang.

Mike McCormick, chủ tịch của Liên đoàn Nông trại Mississippi, cảnh báo nông nghiệp sẽ là ngành đầu tiên hứng đòn từ bất kỳ căng thẳng thương mại nào xảy ra giữa Mỹ và các đối tác quan trọng. "Nông dân chịu thiệt hại nặng nhất. Họ là nhóm bị tổn thương đầu tiên và lâu nhất nếu chúng ta vướng vào thương chiến", ông nói.

Ba đối tác thương mại lớn nhất của ngành nông nghiệp Mississippi cũng chính là Canada, Mexico và Trung Quốc.

"May mắn thay, tôi nghĩ Tổng thống đã gây áp lực đúng chỗ với Canada và Mexico, buộc họ nhượng bộ", ông McCormick cho biết, thêm rằng liên đoàn của ông đang theo dõi sát sao tình hình.

Tổng thống Donald Trump ký sắc lệnh hành pháp tại Nhà Trắng ngày 4/2. Ảnh: AFP

Nguy cơ chiến tranh thương mại xuất hiện giữa lúc nông dân Mỹ đang ở thế khó, giá bán giảm còn chi phí đầu vào tăng. Thu nhập ròng của nông dân Mỹ năm 2022 là 181,9 tỷ USD và giảm 23% xuống 140,7 tỷ USD năm 2024, theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp Mỹ.

"Cuộc chiến thương mại có nguy cơ bùng lên vào thời điểm rất tệ", Rick Juchems, nông dân gần Plainfield, đông bắc Iowa, nói. Theo Hiệp hội Nông dân trồng ngô Iowa, nhiều người đang chịu lỗ 250 USD trên mỗi hecta. Đầu tư cho máy móc nông nghiệp cũng giảm.

Triển vọng tài chính của ngành nông nghiệp càng thêm ảm đạm nếu ông Trump áp thuế như cam kết. Phân bón sẽ đắt hơn nhiều, bởi hơn 80% nguồn cung kali của Mỹ đến từ Canada. Một vấn đề nữa là bất ổn thuế quan diễn ra ngay trước vụ xuân.

"Chúng tôi có thể điều chỉnh nếu biết chuyện gì sắp đến", Juchems nói. "Nhưng mọi thứ giờ đây liên tục biến động. Tôi chắc rằng cả thế giới đang cười nhạo chúng tôi".

Loạt lời đe dọa áp thuế của Tổng thống Trump gợi lại ký ức về cuộc chiến thương mại ông phát động năm 2018, trong nhiệm kỳ đầu. Động thái đáng chú ý nhất là áp thuế với 300 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc nhập khẩu vào Mỹ. Trung Quốc áp thuế đáp trả lên hàng hóa Mỹ, trong đó có hàng loạt nông sản như đậu tương, thịt bò, thịt lợn, lúa mì, ngô và lúa miến.

Căng thẳng hạ nhiệt khi hai bên ký thỏa thuận thương mại năm 2020, Trung Quốc cam kết tăng mua hàng hóa và dịch vụ Mỹ. Nhưng sau đó, Trung Quốc hướng đến tăng mua nông sản từ Argentina và Brazil. Hai quốc gia này soán ngôi Mỹ, trở thành bên cung ứng ngô lớn nhất cho Trung Quốc vào năm 2023.

Trong thương chiến lần trước, "nhiều khách hàng của chúng tôi ở châu Á đã thiết lập quan hệ với các quốc gia sản xuất đậu tương ở Nam Mỹ. Họ ngày càng chiếm thêm thị phần của chúng tôi", Lehman, chủ tịch Liên đoàn Nông dân Iowa, nói. "Và chúng tôi vẫn chưa thể giành lại".

Nông dân thu hoạch đậu tương trên một cánh đồng ở Rippey, bang Iowa tháng 10/2019. Ảnh: AFP

Không phải tất cả đều phản đối cách ông Trump vận dụng thuế quan để đạt mục tiêu chính sách quan trọng.

"Đó là chiến lược ông ấy cần sử dụng để buộc những quốc gia đó ngồi vào bàn đàm phán", Steve Kuiper, nông dân trồng ngô và đậu tương tại hạt Marion, tây nam Des Moine, nói. "Xét cho cùng, một tổng thống cũng chỉ có 4 năm nhiệm kỳ để thực hiện lời hứa, do đó, ông ấy cần lập tức bắt tay vào việc".

Lehman cho biết các nông dân Iowa cố gắng lạc quan. "Họ hy vọng giới chức sẽ giữ được cái đầu lạnh và tranh chấp sẽ chuyển thành những thỏa thuận thương mại tốt", Lehman nói. "Nhưng họ vẫn chuẩn bị cho kịch bản tệ nhất".

Như Tâm (Theo FT, SuperTalk Mississippi Media)