Những con chữ đầu tiên xây lại cuộc đời

Hàng chục phạm nhân chăm chú nghe lời cô giáo giảng bài. Ảnh: Khánh Linh

67 tuổi, biết viết con chữ đầu tiên

Phía sau cánh cổng song sắt của trại giam Yên Hạ, giữa lòng phố núi Phù Yên (Sơn La) bên dòng suối Tấc hiền hòa, hơn 10 năm nay, vẫn đều đều vang lên tiếng đánh vần từng con chữ, phát ra từ lớp học trung tâm hội trường của trại giam.

Vừa tập đọc bằng giọng phổ thông lơ lớ tiếng đồng bào H’Mông, phạm nhân Thào A Súa (69 tuổi, đang chấp hành án tù có thời hạn về tội Tàng trữ trái phép chất ma túy”) vừa nheo mắt qua cặp kính lão, lần từng chữ trên quyển sách mới mượn được từ thư viện của trại.

Sinh ra và lớn lên ở bản người H’Mông heo hút của huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên, từ nhỏ, ông chỉ biết lên rừng tra lúa, trồng ngô, chưa một ngày được cắp sách đến trường. Chính vì không biết chữ, nên dù đã lên chức ông nội, ông Súa vẫn bị các đối tượng xấu lôi kéo, rủ rê rồi phạm tội tàng trữ trái phép chất ma túy. “Khi mới vào trại, cán bộ bảo mình viết tên tuổi, quê quán nhưng mình không biết viết vì mình không biết chữ. Lúc đó vừa hối hận, vừa ngại” - vừa nói, phạm nhân này vừa đưa tay gỡ cặp kính lão, mắt nhìn xa xăm.

Thấu hiểu hoàn cảnh phạm nhân đã có tuổi, ban giám thị đã tạo điều kiện cho ông được tham gia lớp xóa mù chữ của trại. Sau mấy tháng được dạy bài bản, đến nay, người đàn ông này đã tự đọc được các tài liệu, sách, báo mượn ở thư viện và viết thư về cho vợ con.

Gặp lại phạm nhân Sùng A Páo (SN 1993, trú tại huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình) trong một ngày nắng oi ả, Páo khoe đã biết viết thư về cho mẹ và các con.

Nhìn ánh mắt của chàng trai người H’Mông vui như một đứa trẻ khi tự tay nắn nót từng con chữ trên lá thư viết gửi con, trong lòng chúng tôi và những quản giáo tại trại giam trên phố núi không khỏi xúc động.

Lúc mới bị bắt A Páo khóc suốt đêm, không biết các con ở nhà có biết tự bảo ban nhau ăn uống không. Biết chuyện của A Páo, tháng 9.2022, Ban Giám thị và Hội đồng cán bộ trại giam Yên Hạ đã động viên tinh thần, rồi tạo điều kiện để anh tham gia lớp “Xóa mù chữ”. “Bây giờ em viết thư về cho các con nhiều lắm, lúc nào các cháu cũng động viên bố cải tạo tốt để sớm trở về”, phạm nhân này tâm sự.

Con chữ thức tỉnh lương tri

Phạm nhân Hồ Bảo Vân đưa tập thư và hình ảnh của người mẹ ruột ở quê nhà khoe với phóng viên: “Thư mẹ mình viết gửi cho mình đó, từ khi biết chữ, mình thường xuyên viết thư hỏi thăm mẹ. Mình biết chữ, biết viết thư, mẹ vui lắm”.

Vân kể, anh sinh ra trong một gia đình có 5 anh chị em, bố mất sớm, mọi gánh nặng dồn cả lên vai người mẹ gày gò, ốm yếu. Cũng vì cuộc sống vất vả, không được đi học như bạn bè cùng trang lứa nên anh cùng đám bạn bè lêu lổng, lang bạt khắp các tỉnh thành kiếm sống. Trong một cuộc mâu thuẫn, Vân đã đánh tử vong một người trong quán nhậu ở Vũng Tàu.

Cái giá phải trả cho phút ngông cuồng của chàng trai trẻ là án chung thân. Chấp hành án tại Trại giam Xuân Lộc (Đồng Nai), năm 2013, sau 7 năm thụ án, không nghiêm túc cải tạo, Vân tham gia vào một vụ gây rối trong trại nên bị chuyển ra Trại giam Yên Hạ.

“Trước chỉ biết sửa xe máy, đi đánh nhau, lần đầu cầm bút viết ngượng tay lắm chứ. Không biết làm sao để viết đẹp như người ta, khó tả lắm. Nhưng cô giáo và cán bộ luôn động viên, uốn nắn từng nét một” - Vân tâm sự.

Cũng chính vì biết chữ, được đọc sách, nhận thức được hành vi, nên từ một phạm nhân cộm cán phải chuyển trại từ Nam ra Bắc, nay Hồ Bảo Vân đã trở thành một tấm gương sáng về cải tạo tốt đồng thời được giảm án từ chung thân xuống còn 30 năm và đang được xem xét giảm tiếp. Mới đây, phạm nhân này đã được chuyển về cải tạo tại trại giam Xuân Lộc (Đồng Nai).

Trung tá Nguyễn Chi An - Đội trưởng Đội Giáo dục, Trại giam Yên Hạ cho biết: “Các phạm nhân đang chấp hành án tại trại giam Yên Hạ có đến hơn 80% là người dân tộc thiểu số, tỉ lệ mù chữ khá cao nên ban giám thị đã phối hợp với Phòng GDĐT huyện Phù Yên tổ chức lớp học xóa mù cho các phạm nhân. Giáo trình được Phòng GDĐT huyện cung cấp theo chuẩn của Bộ GDĐT”.

Theo Trung tá An, mỗi năm, đơn vị tổ chức 2 lớp xóa mù chữ, mỗi lớp 35 phạm nhân, thời gian học kéo dài 11 tháng. Tính đến thời điểm hiện nay, lớp xóa mù đã dạy chữ cho gần 900 lượt phạm nhân. Các phạm nhân này đã biết đọc, biết viết cơ bản.