Ngọn đuốc soi đường cho quốc dân đi

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và các đại biểu tham dự Hội nghị Văn hóa toàn quốc ngày 24.11.2021 tại Hà Nội. Ảnh: Hải Nguyễn

PGS.TS Phạm Quang Long, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQGHN) cho rằng Đề cương Văn hóa Việt Nam là Cương lĩnh đầu tiên về văn hóa, vì nó nêu những vấn đề chính thống, tổng quan và có tầm khái quát cao, do Tổng Bí thư Trường Chinh viết. Từ khi ra đời đến nay, trải qua 80 năm lịch sử, Bản Đề cương đã đồng hành với cách mạng Việt Nam, là khung lý luận chung để chỉ đạo toàn bộ các tư tưởng về văn hóa.

Đề cương Văn hóa Việt Nam là một phác thảo mang tính đề cương, đưa ra một cương lĩnh về văn hóa mà ở đó nội dung, tính chất, tổ chức, nhiệm vụ phát triển của cách mạng văn hóa trong và sau cách mạng giải phóng dân tộc theo xu hướng hoàn toàn mới. Vì là bản phác thảo, nên đề cương mới chỉ dừng lại ở những định hướng lớn, những nguyên tắc mang tính chất nền tảng.

Đề cương khẳng định cách mạng văn hóa ở Việt Nam phải dựa vào cách mạng dân tộc giải phóng mới có điều kiện phát triển; cách mạng dân tộc giải phóng Việt Nam mới có thể đưa văn hóa Việt Nam tới trình độ dân chủ và có tính chất dân tộc hoàn toàn độc lập, dựng nên một nền văn hóa mới.

Đề cương làm rõ mục tiêu trước mắt của cuộc vận động văn hóa ở Việt Nam là xây dựng nền văn hóa mới, tuy chưa phải là văn hóa xã hội chủ nghĩa. Đề cương đã xác định nền văn hóa mới của Việt Nam có hai tính chất là dân tộc và dân chủ, khẳng định trong giai đoạn lúc bấy giờ nó là cách mạng và tiến bộ.

Đề cương Văn hóa Việt Nam xác định 3 nguyên tắc vận động của cuộc vận động văn hóa ở Việt Nam thời kỳ ấy là: Dân tộc hóa, chống mọi ảnh hưởng nô dịch và thuộc địa khiến cho văn hóa Việt Nam phát triển độc lập; Đại chúng hóa, chống lại mọi chủ trương, hành động làm cho văn hóa phản lại đông đảo quần chúng hoặc xa đông đảo quần chúng; Khoa học hóa, chống lại tất cả những cái gì làm cho văn hóa trái lại khoa học, phản tiến bộ.

PGS.TS Nguyễn Quang Long cho rằng, trong ba phương châm trên, vấn đề Dân tộc hóa được đưa lên đầu tiên, là nhiệm vụ hàng đầu của văn hóa, đưa văn hóa áp sát, xâm nhập vào đời sống thường ngày và phục vụ quảng đại quần chúng. Hiện nay, phương châm này vẫn được Đảng và Nhà nước quán triệt trong các văn kiện về văn hóa. Cộng đồng vừa là chủ thể sáng tạo, vừa lưu giữ và phát huy văn hóa, văn hóa phải hướng tới mục đích phục vụ sự phát triển của cộng đồng.

Đề cương Văn hóa Việt Nam với những tư tưởng lớn được xác định phù hợp với đặc thù của nền văn hóa Việt Nam, nên đã có những giá trị to lớn trong việc soi đường cho quốc dân đi. Chính sự thay đổi của dân trí đã góp phần tạo nên sự thành công của cuộc kháng chiến thống nhất đất nước, thúc đẩy sự nghiệp cứu quốc và phục hưng dân tộc.

Sau này các văn kiện về văn hóa như Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc và Nghị quyết Trung ương 33 khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước, đều nhất quán quan điểm được chỉ ra trong Đề cương Văn hóa Việt Nam.

PGS.TS Nguyễn Quang Long cho biết thêm: Các văn kiện sau này có phát triển thêm một số luận điểm do thực tế đòi hỏi, đó là vấn đề văn hóa cộng đồng, di sản, văn hóa các dân tộc, tiếp nhận tinh hoa văn hóa nhân loại, con người, văn hóa chính trị, công nghiệp văn hóa và sáng tạo...

Đến nay, trải qua hơn 80 năm lịch sử từ khi ra đời, những đường hướng về văn hóa mà bản Đề cương Văn hóa Việt Nam đưa ra thật sự là nền tảng, được Đảng và Nhà nước vận dụng trong quá trình xây dựng các chính sách về văn hóa, văn học, nghệ thuật...

80 năm nhìn lại những quan điểm trong bản Đề cương Văn hóa Việt Nam năm 1943 mới thấy hết tư duy đầy minh triết, cách tiếp cận vấn đề khoa học đầy thực tiễn và khoa học của Đảng Cộng sản Việt Nam. Đây chính là nền tảng, là ngọn đuốc dẫn lối trong quản lý, xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.