Ngày xưa Cồn Chim - Thị Nại

Chim về Cồn Chim

Tài liệu từ Trung tâm Khuyến nông (TTKN) Bình Định chép: Trước năm 1975, Thị Nại có 1.000ha rừng ngập mặn. Thập niên 90 của thế kỷ trước, nghề nuôi tôm bùng phát, những cánh rừng chắn gió, chắn sóng bị tàn phá dữ dội đến mức, khi nó lụi tàn, Thị Nại chỉ còn trơ trụi những hàng cây phân tán, những cá thể lác đác, lạc loài cửa biển, cửa sông.

Năm 2003, UBND tỉnh Bình Định thành lập Ban Quản lý khu sinh thái Cồn Chim - đầm Thị Nại. Đơn vị mới ra đời, ngoài nhiệm vụ khai thác, sử dụng có hiệu quả mặt nước, còn được giao quản lý, chăm sóc, bảo vệ rừng ngập mặn hiện hữu, trồng mới, khoanh nuôi, phục hồi sinh thái vùng đất ngập nước, bảo tồn đa dạng sinh học.

Khu sinh thái Cồn Chim - đầm Thị Nại, bao gồm cả Cồn Trạm, Cồn Giá, thêm thủy vực phía Nam, Tây Nam thuộc các xã Phước Sơn, Phước Hòa, Phước Thuận, huyện Tuy Phước, có diện tích 480ha, đã tiếp nhận, dẫn dắt hàng loạt chương trình, dự án hồi sinh Thị Nại như bảo vệ, phát triển rừng ngập mặn giai đoạn 2010-2020, 2021-2025; nâng cấp hệ thống đê, trồng rừng ngập mặn ứng phó biến đổi khí hậu giai đoạn 2014-2018.

Ông Huỳnh Việt Hùng - Giám đốc TTKN Bình Định - đơn vị tiếp quản Ban Quản lý Khu sinh thái Cồn Chim, đầm Thị Nại - cho biết: Sau rất nhiều trầy trật, diện tích rừng ngập mặn tập trung Cồn Chim đã mở rộng lên 45ha. Tại Cồn Trạm, con số ấy là 50ha. Diện tích rừng phân tán quanh ao hồ thủy sản là 600ha.

Khảo sát gần đây do nhóm chuyên gia Khoa Môi trường, Trường Đại học Mỏ - Địa chất và Sở Tài Nguyên và Môi trường tỉnh Bình Định thực hiện ghi nhận sự bổ sung vào hồ sơ đa dạng sinh học đầm Thị Nại của 46 loài thực vật, 10 loài cá, 48 loài động vật không xương sống thủy sinh, 37 loài thân mềm, 11 loài giáp xác. Hệ động vật có xương sống trên cạn quy tụ 98 loài, 50 họ của 18 bộ, 4 lớp; đa dạng nhất là chim, tổng cộng tới 89 loài.

Chim ở Cồn Chim. Ảnh: NGUYỄN DŨNG

Sự trở lại của chim, cò, những bầy đàn đặc hữu hay di trú theo mùa là hình ảnh kỳ thú về một Cồn Chim - Thị Nại tái sinh. Sớm sớm, chiều chiều, cảnh tượng ngàn vạn cánh cò in dấu giữa nền trời xanh ngắt hoặc líu ríu, rập rờn trên ngọn bần, ngọn đước… đã thành quen thuộc. Nhìn đàn cò trắng phau thong thả kiếm ăn dưới bãi, ông Trương Hữu Tâm (thôn Vinh Quang 2, xã Phước Sơn, huyện Tuy Phước) cảm khái: “Y đúc ngày xưa. Cảnh tượng dễ đã mấy chục năm rồi”.

Ông Tâm là chủ nhân mô hình “nuôi tổng hợp các loại thủy sản dưới tán cây ngập mặn kết hợp phát triển du lịch sinh thái” vừa được TTKN Bình Định đánh giá đạt yêu cầu hồi tháng 9.2024.

Dấu ấn tiên phong

Trưởng Trạm Nghiên cứu - Ứng dụng kỹ thuật nông nghiệp, TTKN Bình Định Trương Xuân Đưa là người nhiều duyên nợ với công cuộc khôi phục hệ sinh thái Thị Nại. Ra trường, nhận công tác năm 2004, anh chàng kỹ sư nuôi trồng thủy sản bập ngay vào nghiệp vụ “trái ngành, trái nghề” là trồng rừng ngập mặn. Năm đầu tiên, Đưa tham gia trồng 2ha thí điểm ở Cồn Chim, năm 2006 chuyển sang trồng chính thức, sang 2010 thì đi xa hơn, ra tận Đề Gi, Phù Cát, Phù Mỹ...

Anh nhớ lại những tháng ngày mịt mù đi sớm về khuya, phơi nắng phơi gió canh triều, xuống giống, vớt rong, dựng biển cảnh báo, rào lưới bảo vệ… Thị Nại là nguồn sống, nơi tập trung sinh kế hàng nghìn hộ dân. Đụng độ như cơm bữa, nhiều phen phải nhờ cậy chính quyền. Kiên trì dân vận, “đi từng ngõ, gõ từng nhà”, nói có sách mách có chứng, dần dà, bà con cũng thông tỏ.

Khai thác thủy sản trên mặt đầm Thị Nại. Ảnh: NGUYỄN DŨNG

Ở thôn Diêm Vân, xã Phước Thuận, nhóm lão ngư Dương Văn Tường là những người hưởng ứng đầu tiên, nhận trồng, chăm sóc 3ha bần trên vùng đất ngập nước năm 2011 trong khuôn khổ một dự án do Quỹ Rockefeller tài trợ. Những mầm sống mỏng manh 60cm cắm xuống triều cạn ngày nào, được nuôi dưỡng bằng tình yêu và sự kiên cường của nhóm tiền phong, đã bám rễ, vươn cao, nối tiếp nhau tầng tầng lớp lớp, thành nơi trú ngụ của các loài thủy sinh, lớp khiên che chắn hữu hiệu sức công phá liên miên của sóng, gió và nạn sạt lở. “Đi đâu xa thì thôi, hễ về là tôi lại chèo xuồng ra đó. Không đâu bình yên, mát mẻ cho bằng”, ông Tường hể hả.

Sau ông Tường, những đồng hương lân cận như ông Trần Hữu Khánh lần lượt tiếp bước… Phước Sơn, Phước Thuận giờ ngút ngàn xanh. Nguồn lợi lớn nhất mà cá nhân, cộng đồng nhận được là môi trường sống thanh sạch, là khả năng chống chọi thiên tai, là dịch hại bị đẩy lùi, giá trị thủy sản gia tăng, đời sống được cải thiện. Ông Dương Văn Tường vừa chuyển về ngôi nhà 2 tầng bên Quảng Vân, cách chỗ cũ hơn 1 cây số, liền kề cơ ngơi bề thế của anh con trai Dương Đức Thắng, cũng là “kiện tướng” trồng rừng.