Lên phương án ứng phó tác động kênh đào Phù Nam

TP - Campuchia dự kiến cuối năm nay sẽ khởi công xây dựng kênh đào Phù Nam - Techo dẫn nước từ sông Mê Kông nối thẳng ra biển nước này, mục tiêu hoàn thành vào năm 2028. Kênh đào này hoàn thành, dù ít hay nhiều đều ảnh hưởng tới vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) của Việt Nam.

Các địa phương vùng cuối nguồn Mê Kông còn 4 năm để chuẩn bị giải pháp ứng phó với việc sụt giảm nguồn nước và các tác động khác, dù tới nay chưa được công bố rõ ràng.

Dân miền Tây đặc biệt quan tâm

Theo nhận định của một số chuyên gia, kênh đào Phù Nam - Techo nếu được thực hiện, những địa phương vùng ĐBSCL chịu tác động nhiều và dễ tổn thương nhất sẽ nằm dọc theo sông Tiền và sông Hậu, như: An Giang, Đồng Tháp, Tiền Giang, Bến Tre, Vĩnh Long, Trà Vinh, Cần Thơ, Hậu Giang, Sóc Trăng… Do đó, trước hết, mỗi địa phương cần có các kịch bản, giải pháp ứng phó chủ động của riêng mình, trước khi tính tới liên vùng, liên quốc gia.

Thực tế, mùa khô năm nay, khi nắng hạn kéo dài, lượng nước thượng nguồn sông Mê Kông về vùng ĐBSCL sụt giảm vì một số đập thượng nguồn tích nước, xâm nhập mặn đã vào sâu nội địa hơn trung bình nhiều năm, thành một trong những mùa hạn, mặn lịch sử.

Với thực tế biến đổi khí hậu ngày càng khó lường, lượng nước ngọt suy giảm, có thêm kênh đào Phù Nam - Techo chia nước, khó tránh khỏi những mùa hạn, mặn nghiêm trọng hơn ở ĐBSCL trong tương lai.

Tiền Phong Kênh đào Phù Nam – Techo (Campuchia) khi đi vào hoạt động được dự báo sẽ gây ảnh hưởng nhất định đến tình trạng thiếu nước, khô hạn ở vùng ĐBSCL. Ảnh minh họa: Hòa Hội 1

Kênh đào Phù Nam – Techo (Campuchia) khi đi vào hoạt động được dự báo sẽ gây ảnh hưởng nhất định đến tình trạng thiếu nước, khô hạn ở vùng ĐBSCL. Ảnh minh họa: Hòa Hội

Trao đổi với PV Tiền Phong, ông Lữ Quang Ngời, Chủ tịch UBND tỉnh Vĩnh Long cho biết, một dòng sông bỗng có một dự án kênh đào cắt ngang, tất nhiên hạ du sẽ bị ảnh hưởng. Tuy nhiên, hiện chưa có thông tin cụ thể, chính xác về tác động của dự án kênh đào Phù Nam với vùng ĐBSCL, chẳng hạn như nếu gây thiếu nước sẽ ở mức độ nào, bao nhiêu phần trăm (%)…

“Địa phương cũng mới nắm thông tin từ các nhà khoa học, qua báo đài, người dân nghe tin cũng băn khoăn, lo lắng. Tuy nhiên, chưa nghe ai nói địa phương phải làm gì, nên tỉnh cũng còn chờ đợi thêm thông tin”, ông Ngời nói.

Về các giải pháp chủ động ứng phó từ địa phương khi kênh đào Phù Nam được thực hiện, ông Ngời cho biết, kể cả khi chưa có thông tin về dự án kênh đào của Campuchia, đã có những yếu tố khác ảnh hưởng đến nguồn nước trong vùng.

Thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng, tỉnh Vĩnh Long đã đưa ra nhiều giải pháp. Địa phương cũng thường xuyên tuyên truyền cho người dân biết để chủ động thích ứng với biến đổi khí hậu, đảm bảo nguồn nước cho sinh hoạt và sản xuất. Dù vậy, có những giải pháp địa phương cũng “lực bất tòng tâm”, nên cần sự chia sẻ, phối hợp, hỗ trợ từ trung ương và cả vùng.

Chủ tịch UBND tỉnh Trà Vinh- ông Lê Văn Hẳn cũng thông tin, tỉnh rất quan tâm đến dự án kênh đào Phù Nam, vì các địa phương dọc sông Mê Kông sẽ chịu ảnh hưởng trực tiếp.

“Chúng tôi cũng theo dõi thông tin qua báo chí, dư luận tỏ ra rất lo lắng. Chúng tôi đi chỗ này, chỗ kia thấy người dân cũng theo dõi thông tin rất sát. Thậm chí, có cán bộ hưu trí gặp tôi cũng hỏi về dự án này, cho thấy đây là vấn đề rất được quan tâm”, ông Hẳn nói.

Ở góc độ địa phương, Trà Vinh dự kiến sẽ xem xét và họp các ngành chức năng để đề xuất, kiến nghị lên trung ương. Trường hợp dự án vẫn được triển khai, các địa phương ĐBSCL và Trà Vinh sẽ cần những giải pháp để chủ động ứng phó căn cứ theo thực tế địa phương sau này. Ông Hẳn cũng cho rằng, ở cấp tỉnh, vùng cần có kịch bản phải làm gì sau khi dự án đó được triển khai.

Chờ bước đi tổng thể

Ông Bùi Văn Thắm, Phó Giám đốc Sở NN&PTNT Bến Tre cho biết, Bến Tre nằm ở cuối nguồn sông Mê Kông, nên chịu tác động từ biến đổi khí hậu và các hoạt động điều tiết nước từ thượng nguồn như đập thủy điện, kênh đào Phù Nam.

Dù muốn dù không vẫn phải tính toán các giải pháp ứng phó. “Bến Tre đang hoàn thiện hệ thống thủy lợi và các cống, đê bao xung quanh. Dự kiến, đến năm 2028, Bộ

NN& PTNT hoàn chỉnh các cống của dự án quản lý nước, khi đó cơ bản làm chủ các đê bao bảo vệ toàn tỉnh” ông Thắm chia sẻ.

Ông Thắm cho rằng, Bến Tre không thể tách rời với các giải pháp cho toàn vùng ĐBSCL. Bến Tre “phòng thủ” ở góc độ địa phương, còn ở phương diện vùng cần các nhà khoa học, cơ quan trung ương nghiên cứu mô hình mới về nguồn nước.

“Khi có kênh đào Phù Nam, các đập thủy điện thượng nguồn Mê Kông hình thành, mô hình nguồn nước mới cho cả vùng ĐBSCL sẽ ra sao, theo hướng nào? Phải vạch ra được để từ đó bố trí, quy hoạch lại vùng dân cư, sản xuất cho phù hợp, giảm tác động tiêu cực do thiếu nước ngọt”, ông Thắm nói.

Cũng theo lãnh đạo Sở NN&PTNT Bến Tre, dù người dân đã nhiều đời thích ứng với hạn mặn, nhưng khi có kênh đào Phù Nam tình hình có thể sẽ rất khác. Do đó, vẫn phải có góc nhìn tổng thể cả vùng, mùa khô đáp ứng nguồn nước ngọt ra sao, lấy từ đâu để chủ động, không thể tới mùa hạn mặn lại lo lắng. Muốn vậy phải có nghiên cứu, đánh giá và các giải pháp tổng thể cho từng tỉnh và liên vùng.

Góp ý về giải pháp ứng phó kênh đào trên, GS Võ Tòng Xuân cho rằng, với việc hụt giảm nước ngọt do tác động của tuyến kênh, cần củng cố lại các kênh vùng Tứ giác Long Xuyên. Trước tiên, cần nạo vét (đào sâu) thêm các con kênh hiện có để trữ nước từ sông Vàm Nao đưa vào dự trữ, đi liền với kè chống sạt lở và xây dựng thêm các hồ chứa nước ngọt.

Khi đó, nước ngọt sẽ tới Thoại Sơn, Núi Sập (An Giang), sang Hòn Đất (Kiên Giang). Còn hệ thống kênh vùng Đồng Tháp Mười đã gần hoàn chỉnh, cần củng cố thêm.