Hương đen làng Chóa - giao thoa giữa truyền thống và hiện đại

Video: Kỹ nghệ làm hương đen làng Chóa

Gìn giữ nghề làm hương đen truyền thống

Làng Chóa (nay là thôn Lạc Trung, xã Dũng Liệt, huyện Yên Phong, Bắc Ninh) từ lâu nổi tiếng khắp vùng Kinh Bắc với những nén hương trầm thơm ngát nhưng thanh khiết, mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống.

Ngày nay, làng nghề này vẫn giữ được nét đẹp thủ công tinh tế, song song đó là sự phát triển của công nghệ hiện đại, tạo nên bức tranh làng nghề sinh động với sự giao thoa giữa truyền thống và hiện đại.

Bà Ngô Thị Khánh gắn bó với nghề làm hương đen 50 năm.

Bà Ngô Thị Khánh (ở thôn Lạc Trung, xã Dũng Liệt, huyện Yên Phong) cho biết, không ai biết chính xác nghề làm hương đen có từ bao giờ, chỉ biết rằng đây là nghề cha truyền con nối, truyền từ đời này sang đời khác. Theo các cụ cao niên trong làng, nghề làm hương đã tồn tại hơn 300 năm.

Thoăn thoắt se những que hương đều tăm tắp, đen óng ả, bà Khánh cho biết, bà làm hương từ năm 19 tuổi, đến nay là tròn 50 năm gắn bó với việc làm hương.

Theo bà, làm hương đen tuy không đòi hỏi nhiều sức lực, nhưng lại khá cầu kỳ, nhiều công đoạn. Đặc biệt, nguyên liệu phải cẩn thận, kỹ càng và sử dụng hoàn toàn bằng các nguyên liệu tự nhiên như: nhựa trám, than hoa, cây nứa.

Tăm hương được phơi nắng để hương giữ được độ bền lâu.

Mỗi ngày bà Khánh có thể se được khoảng 300 que hương loại to. Nghề làm hương truyền thống mang lại thu nhập không cao nên những người trẻ trong làng lựa chọn đi làm tại các công ty trong khu công nghiệp thay vì tiếp nối nghề truyền thống. Vì vậy, trong làng giờ chủ yếu chỉ còn người già vẫn miệt mài gắn bó với nghề làm hương đen do ông cha để lại.

Những người thợ già với đôi bàn tay chai sạn vẫn miệt mài với công việc làm hương thủ công. Từ khâu chọn nguyên liệu như nhựa trám, than hoa… cho đến việc xay nhuyễn, trộn đều, tạo hình và phơi khô, tất cả đều được thực hiện một cách tỉ mỉ, khéo léo. Mỗi nén hương là cả một quá trình lao động công phu, mang trong mình hơi thở của thời gian và tâm huyết của người dân nơi đây.

"Hương đen làng Choá khác biệt với những loại hương khác bởi nguyên liệu không hoá chất, khi đốt sẽ có mùi thơm mát đặc trưng của nhựa trám, khói vào mắt cũng không cay. Hương có mùi thơm tự nhiên, dịu nhẹ, lan tỏa một cách tinh tế, tạo nên không gian ấm cúng, thanh tịnh, đặc biệt được ưa chuộng trong các dịp lễ tết cổ truyền", bà Khánh cho biết thêm.

Bà Thi phơi những bó tăm để tránh bị mọt khi se hương.

Trong sân nhà phơi đầy những bó tăm hương chân đỏ, chân vàng, bà Nguyễn Thị Thi chia sẻ, hương đen gồm hai phần chính là tăm hương và thân hương. Tăm hương là cây nứa đã được ngâm kỹ trong vòng 3-4 tháng để tăm kiệt nhựa và tránh bị mọt. Sau khi vớt lên, được phơi dưới nắng nhiều ngày để tăm thật khô và giòn. Khi đốt lên, que hương sẽ cháy đều, đượm lửa, tàn hương không bị gãy ngang thân.

Là người tâm huyết với nghề làm hương, bà Thi chia sẻ, từ khi có khu công nghiệp về đây, người làm hương đen ở làng Chóa cứ teo tóp dần. Từ vài trăm hộ, giờ chỉ còn khoảng vài chục gia đình còn theo nghề này.

"Mỗi ngày tôi làm được 200 đến 300 que hương, trừ chi phí nhựa trám, than và tăm thì chỉ được 200 nghìn đồng, nhưng với tâm huyết và quyết tâm gìn giữ nghề cha ông để lại nên mẹ con tôi vẫn duy trì", bà Thi cho hay.

Áp dụng công nghệ, nâng cao năng suất

Ngày nay, nhiều gia đình tại làng Choá đã chuyển sang làm hương đen theo hướng công nghiệp. Việc áp dụng các máy móc hiện đại vào sản xuất hương đã góp phần nâng cao năng suất và đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của thị trường. Các dây chuyền sản xuất tự động giúp tạo ra số lượng lớn với chất lượng đồng đều, giá thành hợp lý hơn.

Người dân làng Chóa ứng dụng máy móc vào sản xuất hương đen.

Là hộ gia đình đầu tiên trong làng nghề có máy sản xuất hương tự động từ năm 2005, bà Ngô Thị Bảy chia sẻ, việc áp dụng máy móc vào làm hương trở nên nhẹ nhàng hơn, tiết kiệm được nhân công và tăng năng suất lao động gấp nhiều lần so với làm phương pháp thủ công mà chất lượng hương thì như nhau.

"Giờ nhà tôi chỉ cần 3-5 người là mỗi ngày có thể làm ra khoảng 7.000 que hương loại to. Đặc biệt khi đưa vào sản xuất bằng máy chúng tôi tạo ra những cây hương đơn giản đến những sản phẩm cầu kỳ, tinh xảo đáp ứng nhu cầu người tiêu dùng", bà Bảy chia sẻ.

Bà Ngô Thị Bảy bên những sản phẩm của quê hương.

Tiếp lời vợ, ông Đào Sỹ Bình (chồng bà Bảy) cho biết, gia đình ông có thể sản xuất hàng tấn hương mỗi năm nhờ đưa máy móc vào sản xuất. Từ đó giúp gia đình ông tăng hiệu quả kinh tế, gìn giữ và đưa nghề hương đen phát triển hơn nữa.

Hương đen làng Chóa có nhiều loại theo kích cỡ khác nhau, từ 30cm đến 1m2, giá thành từ 25.000 – 300.000 đồng/100 que. Thị trường tiêu thụ loại hương này nhiều nhất là Hà Nội, Hải Phòng và các khu vực phía Nam…

Vừa kết hợp làm thủ công truyền thống vừa ứng dụng công nghệ vào sản xuất, nghề làm hương vẫn tồn tại đến ngày nay như một điểm tựa của người làng Chóa giúp họ đi qua những khó khăn, xây dựng cuộc sống mới.

Dù quy mô làng nghề đang dần bị thu hẹp nhưng những người dân làng Chóa luôn mong muốn vực dậy, tiếp nối truyền thống cha ông, gìn giữ và truyền nghề cho thế hệ mai sau.