Báo chí góp phần giảm thiểu rủi ro và thúc đẩy tiến trình Chuyển đổi Số Quốc gia

Sự nhập cuộc mạnh mẽ của báo chí sẽ thổi bùng lên tinh thần khát vọng đổi mới, lan tỏa những kinh nghiệm hay và kêu gọi mỗi người dân cùng tham gia vào công cuộc Chuyển đổi số Quốc gia.

Tiến sỹ Vũ Hải Quang, Phó Tổng Giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam.

Báo Điện tử VietnamPlus trân trọng giới thiệu bài viết "Chuyển đối số Việt Nam: Kết quả giai đoạn 2020-2024, cơ hội và thách thức phía trước, vai trò của báo chí góp phần giảm thiểu rủi ro và thúc đẩy tiến trình chuyển đổi số Quốc gia" của Tiến sỹ Vũ Hải Quang, Phó Tổng Giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính khi phát biểu tại sự kiện Ngày Chuyển đổi Số Quốc gia 10/10/2022 đã nhấn mạnh quan điểm “lấy người dân, doanh nghiệp là trung tâm” của công cuộc chuyển đối số.

Nền tảng khởi đầu cho Ngày Chuyển đổi Số Quốc gia

Hướng dẫn người dân hướng dẫn người dân đăng ký, sử dụng ứng dụng VNeID. (Ảnh: Minh Quyết/TTXVN)

Ngày 10/10 hằng năm đã được Thủ tướng Chính phủ quyết định chọn là Ngày Chuyển đổi Số Quốc gia từ năm 2022. Sự kiện thường niên này là dịp để nâng cao nhận thức của toàn dân về vai trò và lợi ích của chuyển đổi số, đồng thời thúc đẩy sự tham gia đồng bộ của cả hệ thống chính trị, doanh nghiệp và người dân. Việc có một Ngày Chuyển đổi Số Quốc gia tạo điểm nhấn thống nhất, giúp định kỳ đánh giá kết quả và duy trì cam kết hành động trên phạm vi cả nước.

Bên cạnh đó, nền móng cho công cuộc chuyển đổi số Việt Nam được đặt ra từ Quyết định 749/QĐ-TTg ngày 3/6/2020, phê duyệt Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng 2030.

Chương trình này xác định ba trụ cột đồng bộ: Chính phủ số, Kinh tế số, Xã hội số, với mục tiêu kép là vừa phát triển kinh tế-xã hội, vừa nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước. Sự cam kết mạnh mẽ từ người đứng đầu Chính phủ đã tạo một khung chính sách vững chắc để triển khai chuyển đổi số trên quy mô lớn và lâu dài.

Thành tựu chuyển đổi số của Việt Nam giai đoạn 2020-2024 đã đạt được nhiều kết quả ấn tượng trên cả ba trụ cột chính, góp phần thay đổi tích cực đời sống kinh tế xã hội.

Dưới đây là cái nhìn khái quát về những thành tựu nổi bật:

Chính phủ số - dịch vụ công trực tuyến phục vụ người dân: Trọng tâm thời gian qua là chuyển các dịch vụ công trực tuyến sang trạng thái toàn trình (end-to-end), cho phép người dân giải quyết thủ tục hoàn toàn trên mạng. Mục tiêu hướng tới năm 2030 là 70% người dân trưởng thành sử dụng dịch vụ công trực tuyến. Thực tế bước đầu rất khả quan: một số dịch vụ công trực tuyến đã có tỷ lệ người dân sử dụng từ xa lên tới 95%. Điều này cho thấy nếu dịch vụ được thiết kế thuận tiện, người dân sẵn sàng chuyển từ giao dịch trực tiếp sang trực tuyến, vừa tiết kiệm được cả thời gian và chi phí.

Thành công của Chính phủ số được đo bằng mức độ hài lòng và những tiện ích mang lại cho người dân hơn là số lượng cổng dịch vụ được xây dựng. Trên bình diện quốc tế, chỉ số Phát triển Chính phủ điện tử (E-Government Development Index - EGDI) năm 2024 của Việt Nam đứng thứ 72/193 Quốc gia.

Thứ hạng này giúp Việt Nam tiếp tục dẫn đầu nhóm các nước đang phát triển trong khu vực (so với Campuchia hạng 120, Myanmar 138, Lào 152), nhưng để bứt phá vào nhóm tiên tiến, chúng ta cần nâng cao chất lượng dịch vụ trực tuyến (Online Service Index - OSI) vốn đang là điểm nghẽn, trong khi hạ tầng viễn thông của ta đã rất mạnh và nguồn nhân lực (Human Capital Index - HCI) cũng cải thiện đáng kể (từ 0,6903 năm 2022 lên 0,7267 năm 2024).

Kinh tế số - động lực tăng trưởng mới: Kinh tế số đang trở thành động lực quan trọng cho tăng trưởng của Việt Nam. Hiện lĩnh vực này đóng góp khoảng 17% GDP cả nước, với tốc độ tăng trưởng gấp 3 lần tốc độ tăng trưởng chung của GDP. Sự bùng nổ này khẳng định chuyển đổi số không chỉ là chi phí hành chính, mà là khoản đầu tư hiệu quả đem lại năng suất và giá trị kinh tế.

Nhằm khai thác tối đa tiềm năng, Ủy ban Quốc gia về chuyển đổi số đã đặt ưu tiên phổ cập hạ tầng số và thúc đẩy sáng tạo ứng dụng số trong năm 2024, tạo động lực mới cho tăng năng suất lao động. Hệ sinh thái doanh nghiệp công nghệ số tại Việt Nam phát triển mạnh với khoảng 76.000 doanh nghiệp (2023). Mục tiêu sắp tới là hình thành những doanh nghiệp công nghệ tầm cỡ toàn cầu. Điều cốt lõi là chuyển đổi mô hình tăng trưởng từ số hóa những quy trình đơn giản sang ứng dụng các công nghệ tiên tiến (AI, IoT…) để tối ưu hóa sản xuất, chuỗi cung ứng - qua đó thúc đẩy tăng trưởng theo cấp số nhân thay vì tuyến tính.

Lao động trong ngành bán dẫn. (Nguồn: TTXVN)

Xã hội số - Việt Nam đã vươn lên hàng đầu về phổ cập hạ tầng viễn thông, hạ tầng số so với nhiều nước cùng mức thu nhập. Đến năm 2024, phủ sóng 4G đạt 99,8% dân số; cáp quang (FTTH) đến gần 80% hộ gia đình (so với trung bình thế giới khoảng 60%). Tỷ lệ người dân dùng smartphone trên 84% (mục tiêu đạt 100% vào cuối 2024), cao hơn nhiều mức trung bình toàn cầu 63%.

Đáng chú ý, chi phí data ở Việt Nam thuộc hàng thấp nhất (chỉ khoảng một nửa trung bình thế giới), tạo điều kiện cho mọi tầng lớp người dân có cơ hội tiếp cận Internet.

Song song với hạ tầng, Việt Nam cũng đi đầu trong triển khai công nghệ Internet thế hệ mới: tỷ lệ sử dụng địa chỉ IPv6 của chúng ta xếp thứ 2 ASEAN và thứ 9 thế giới, thậm chí xếp trên cả các cường quốc công nghệ như Mỹ, Trung Quốc. Thành tích này mở rộng không gian cho Internet vạn vật (IoT) và các ứng dụng số cần băng thông lớn, tạo tiền đề thuận lợi để phát triển kinh tế dữ liệu và đô thị thông minh trong tương lai.

Khách tham quan gian trưng bày của TTXVN tại Triển lãm 80 năm thành tựu Đất nước được trải nghiệm Phòng truyền thống ảo, Góc check in 360, tham gia các mini game vui nhộn và ý nghĩa thông qua Cuộc thi tìm hiểu lịch sử. (Ảnh: Thanh Tùng/TTXVN)

Cơ hội lớn trong kỷ nguyên số

Bước vào giai đoạn tới, Việt Nam đứng trước nhiều thời cơ chiến lược để bứt phá, tận dụng các xu hướng công nghệ và ngành công nghiệp mới.

Những cơ hội nổi bật gồm:

- Trí tuệ nhân tạo (AI) và an ninh mạng: AI đang được xem như cơ hội vàng để tăng năng suất và tạo ra các dịch vụ thông minh trong mọi lĩnh vực. Nếu gắn việc phát triển, ứng dụng AI với mục tiêu giải quyết những bài toán KTXH lớn, AI sẽ trở thành động lực tăng trưởng mới cho đất nước. Cùng với đó, an ninh mạng ngày nay không chỉ là chi phí phòng thủ mà còn là mảnh đất tiềm năng cho kinh doanh dịch vụ.

Trong bối cảnh các mối đe dọa tấn công mạng ngày càng gia tăng thì đầu tư cho an ninh mạng được nhìn nhận như một tài sản Quốc gia và thậm chí có thể phát triển thành ngành công nghiệp xuất khẩu của Việt Nam. Việc chuyển mình từ người tiêu thụ công nghệ sang nhà sáng tạo công nghệ, đặc biệt trong lĩnh vực AI và an ninh mạng, điều này sẽ quyết định khả năng tự chủ công nghệ của đất nước trong tương lai gần.

- Blockchain và Web3: Việt Nam đang nổi lên là một trong những thị trường tài sản số sôi động vào top hàng đầu thế giới. Theo một báo cáo, tính đến cuối năm 2024 người Việt nắm giữ khoảng 17 triệu đơn vị tiền mã hóa, đứng thứ 7 toàn cầu. Điều này tạo nên một hệ sinh thái Blockchain/Web3 rất năng động trong nước, mở đường cho nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp về blockchain.

Tuy nhiên, để nắm bắt cơ hội này một cách bền vững, thì Việt Nam cần có cách tiếp cận cân bằng: vừa khuyến khích đổi mới sáng tạo và ứng dụng công nghệ sổ cái phân tán (Distributed Ledger Technology - DLT) trong các lĩnh vực, vừa tăng cường quản lý rủi ro về tài chính và an ninh mạng đi kèm.

- Công nghiệp công nghệ cao chiến lược: Để đảm bảo tự chủ và nâng tầm vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu, Việt Nam đã khởi động những chương trình chiến lược về công nghiệp công nghệ cao.

Đáng chú ý là Chính phủ đã ban hành Chiến lược phát triển công nghiệp bán dẫn đến 2030, tầm nhìn 2050, nhằm xây dựng năng lực sản xuất chip bán dẫn trong nước. Nếu làm chủ được một phần chuỗi cung ứng chất bán dẫn, Việt Nam sẽ có lợi thế cạnh tranh vượt trội, thúc đẩy kinh tế số vượt mốc 17% GDP hiện nay và chuyển từ tăng trưởng tuyến tính sang tăng trưởng bứt phá.

Song song với hạ tầng viễn thông, hạ tầng số mạnh sẵn có, chúng ta có cơ hội biến dữ liệu thành tài sản quốc gia. Việc đẩy mạnh các ứng dụng phân tích dữ liệu lớn và AI sẽ giúp khai thác kho dữ liệu khổng lồ để tạo ra giá trị kinh tế, xây dựng một nền kinh tế dữ liệu hiệu quả.

Thách thức lớn trên hành trình số

Bên cạnh cơ hội thì Việt Nam cũng đang phải đối mặt với những thách thức cốt lõi có thể cản trở tiến trình chuyển đổi số nếu không được giải quyết kịp thời:

- Thiếu nhân lực công nghệ cao: Nhu cầu về nhân lực số chất lượng cao đang vượt xa nguồn cung hiện có. Mặc dù chất lượng nguồn nhân lực chung (theo Chỉ số HCI) của Việt Nam đã cải thiện đáng kể, nhưng chúng ta vẫn thiếu hụt nghiêm trọng chuyên gia công nghệ ở các lĩnh vực mũi nhọn. Những mảng như an ninh mạng, AI, điện toán đám mây, dữ liệu lớn, học máy, học sâu đều đang rất khát nhân tài. Sự thiếu hụt này đã trở thành “nút thắt cổ chai” ngăn cản chúng ta tận dụng tối đa cơ hội từ các ngành công nghệ mới (ví dụ: bán dẫn, AI).

Dựa trên số liệu của Bộ Thông tin-Truyền thông trước đây và kết quả khảo sát từ các Hiệp hội và Doanh nghiệp cho thấy, đến năm 2025 Việt Nam có thể thiếu 150.000-200.000 nhân lực công nghệ thông tin mỗi năm ở các mảng quan trọng như AI, dữ liệu, lập trình và an ninh mạng.

Hiện cả nước tuy có khoảng 1,5 triệu lao động công nghệ thông tin nhưng chỉ 1/3 trong số đó được đào tạo bài bản. Nếu không sớm lấp đầy khoảng trống này, Việt Nam có nguy cơ chỉ dừng lại ở vai trò thị trường tiêu thụ và gia công công nghệ mà khó thực hiện khát vọng trở thành nước sản xuất công nghệ theo đúng định hướng của chương trình chuyển đổi số quốc gia.

- Nguy cơ mất an toàn thông tin, an ninh mạng: Thành công của xã hội số sẽ không có nhiều ý nghĩa nếu không đi đôi với an ninh, an toàn thông tin. Hiện nay hầu như 99% dân số đã được phủ sóng 4G và 84% người dùng smartphone, thì nguy cơ về tấn công mạng và chiến tranh thông tin cũng tăng theo tỷ lệ thuận. Đặc biệt, các khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa đang trở thành điểm yếu về an ninh mạng do nhận thức người dân còn hạn chế.

Mặc dù hạ tầng Internet đã vươn tới tận thôn bản, nhiều người dân vùng sâu, vùng xa vẫn thiếu kỹ năng bảo mật cơ bản, dễ trở thành nạn nhân của lừa đảo trực tuyến, thâm nhập mã độc. Thực tế này dẫn đến rủi ro rò rỉ thông tin cá nhân, tài chính và làm xói mòn lòng tin của người dân vào dịch vụ số. Nếu không có chiến lược “an ninh mạng toàn dân” kịp thời thì những lỗ hổng này có thể làm chậm lại hoặc thậm chí đảo ngược thành quả chuyển đổi số đã đạt được.

- Thể chế, chính sách chưa theo kịp đổi mới: Sự phát triển như vũ bão của công nghệ số đặt ra bài toán lớn cho khung pháp lý và chính sách. Nếu pháp luật không cập nhật kịp thời, nó có thể vô tình kìm hãm sự tiếp tục đổi mới, hoặc tạo ra những khoảng trống quản lý nguy hiểm (ví dụ: khung pháp lý cho AI, tiền số, dữ liệu cá nhân còn chưa hoàn thiện).

Bên cạnh đó, trong lĩnh vực chính phủ số, thách thức không chỉ nằm ở việc xây dựng dịch vụ kỹ thuật, mà ở chỗ đảm bảo dịch vụ được người dân sử dụng thực chất, hiệu quả, an toàn. Điều này đòi hỏi các chính sách thúc đẩy chia sẻ dữ liệu giữa các bộ ngành, địa phương, phải được phá bỏ tình trạng “cát cứ dữ liệu” như hiện nay. Chỉ khi dữ liệu liên thông và lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm, thì dịch vụ công trực tuyến mới thực sự thuận tiện và hấp dẫn, từ đó người dân mới tích cực sử dụng.

Giải pháp thúc đẩy chuyển đổi số

Để vượt qua thách thức và tận dụng thời cơ, Việt Nam cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp sáng tạo và quyết liệt:

- Tái thiết Chính phủ số lấy người dùng làm trung tâm: Chuyển đổi từ tư duy “số hóa” sang thiết kế dịch vụ xoay quanh người dùng. Cần đơn giản hóa quy trình, nâng cao trải nghiệm cho người dân, doanh nghiệp khi dùng dịch vụ công trực tuyến. Đồng thời đẩy mạnh liên thông, chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan trung ương và địa phương. Đây là chìa khóa để đạt được mục tiêu 70% người dân sử dụng dịch vụ công trực tuyến và cải thiện đáng kể chỉ số dịch vụ trực tuyến (OSI) của Việt Nam trên bảng xếp hạng quốc tế.

- Đầu tư phát triển nhân lực công nghệ cao: Giải quyết bài toán nhân lực phải là ưu tiên hàng đầu. Cần xây dựng các chương trình đào tạo quy mô Quốc gia với sự hợp tác công-tư, cùng các chính sách đãi ngộ để thu hút nhân tài công nghệ từ nước ngoài về nước. Trọng tâm là các lĩnh vực mũi nhọn như AI, bán dẫn, an ninh mạng, qua đó tạo nguồn chuyên gia nòng cốt đủ khả năng làm chủ và sáng tạo công nghệ. Đây là chiến lược dài hạn để Việt Nam có được đội ngũ “hiền tài số” hùng hậu (để làm nguyên khí quốc gia trong kỷ nguyên số), bảo đảm sự tự chủ và bền vững cho hành trình chuyển đổi số quốc gia.

- Thúc đẩy an ninh mạng toàn dân: Các tình nguyện viên trong “Tổ công nghệ số cộng đồng” hướng dẫn người dân lớn tuổi sử dụng điện thoại thông minh - một hoạt động đưa kỹ năng số “đến từng ngõ, gõ từng nhà." Đưa nội dung an toàn thông tin vào mọi chương trình phổ cập kỹ năng số cho người dân, coi đây là yếu tố bắt buộc trong chuyển đổi số. Cần có những chiến dịch thường xuyên để nâng cao nhận thức an ninh mạng tới tận cấp xã, phường.

Các chương trình đào tạo, hội thảo ở địa phương, hay mô hình “đi từng ngõ, gõ từng nhà” của Tổ công nghệ số cộng đồng nên được nhân rộng, giúp người dân vùng sâu, vùng xa nắm vững kiến thức phòng tránh rủi ro trực tuyến. Chỉ khi an ninh mạng được đảm bảo mới giữ vững được niềm tin của công chúng vào chính phủ số và các dịch vụ số.

- Hoàn thiện cơ chế, chính sách linh hoạt: Nghiên cứu áp dụng các cơ chế thử nghiệm (sandbox) cho phép thử nghiệm có kiểm soát những công nghệ mới như AI, Blockchain, Web3. Điều này giúp các doanh nghiệp thỏa sức sáng tạo trong khuôn khổ cho phép, tận dụng cơ hội công nghệ mà không vi phạm pháp luật.

Song song với đó, Chính phủ cần liên tục cập nhật chính sách phù hợp với xu thế số, từ luật về giao dịch điện tử, luật dữ liệu cho đến bảo vệ người dùng trên không gian mạng. Thể chế linh hoạt sẽ tạo môi trường thuận lợi để chuyển đổi số tăng tốc, đồng thời giảm thiểu rủi ro cho xã hội.

- Phát huy vai trò của báo chí và truyền thông: Báo chí là cầu nối đưa tri thức số đến gần người dân, tạo sự đồng thuận và ủng hộ rộng rãi cho chuyển đổi số. Các cơ quan truyền thông cần tiếp tục sáng tạo trong tuyên truyền, phổ biến về chuyển đổi số bằng những ngôn từ dễ hiểu, nội dung gần gũi. Thực tế, nhiều tờ báo lớn đã tích cực vào cuộc: chẳng hạn VietNamNet đã từng mở chuyên trang riêng về Ngày Chuyển đổi Số Quốc gia, phản ánh sinh động nỗ lực chuyển đổi số ở các cấp, các ngành trên cả nước.

Nhân dịp 10/10 hằng năm, báo chí và truyền thông càng phải đẩy mạnh các tin bài, phóng sự, câu chuyện về chuyển đổi số, từ các doanh nghiệp khởi nghiệp công nghệ thành công điển hình cho đến hướng dẫn người dân sử dụng dịch vụ số. Sự nhập cuộc mạnh mẽ của báo chí sẽ thổi bùng lên tinh thần khát vọng đổi mới, lan tỏa những kinh nghiệm hay và kêu gọi mỗi người dân cùng tham gia vào công cuộc Chuyển đổi số Quốc gia.

Chuyển đổi số không phải là đích đến mà là một hành trình liên tục đòi hỏi sự kiên trì và khả năng thích ứng không ngừng. Việt Nam sau gần 5 năm đã xây dựng được nền tảng khá vững chắc: kinh tế số chiếm khoảng 17% GDP, xã hội số với 84% người dân dùng smartphone, tỷ lệ ứng dụng IPv6 đứng thứ 9 thế giới…

Tuy nhiên, chặng đường phía trước để trở thành quốc gia số vào năm 2030 còn nhiều việc phải làm. Chúng ta chỉ có thể cán đích thành công nếu nhanh chóng khắc phục những điểm nghẽn chiến lược về nhân lực công nghệ cao và củng cố hệ thống an ninh mạng quốc gia.

Những thời cơ vàng như AI, bán dẫn đang mở ra trước mắt, nhưng để nắm bắt, quyết tâm chính trị thôi là chưa đủ, mà cần phải biến quyết tâm đó thành những đầu tư đột phá và cơ chế, chính sách phải luôn được đổi mới trên thực tế.

Hành trình chuyển đổi số là câu chuyện của toàn dân. Với sự vào cuộc đồng lòng của Chính phủ, doanh nghiệp, người dân và sự đồng hành của báo chí truyền thông, Việt Nam hoàn toàn có thể tự tin tiến bước, để không ai bị bỏ lại phía sau trong kỷ nguyên này./.