'Tổng thống một ngày' của Mỹ

Khi Tổng thống thứ 11 của Mỹ James K. Polk hết nhiệm kỳ nhưng người kế nhiệm không muốn tuyên thệ vào chủ nhật, chủ tịch thượng viện tạm quyền đã trở thành "tổng thống một ngày".

James K. Polk đã thức trắng trong đêm cuối cùng trên cương vị tổng thống Mỹ.

"Tổng thống thứ 11 của Mỹ đã dành buổi tối hôm trước với quốc hội để cố gắng thông qua một số dự luật ngân sách cuối cùng trước khi chuyển giao Phòng Bầu dục cho tân tổng thống Zachary Taylor", ông Polk viết trong cuốn nhật ký vào rạng sáng chủ nhật ngày 4/3/1848.

Nhiệm kỳ của tổng thống thứ 11 chấm dứt vào trưa 4/3, nhưng thời điểm đó rơi vào chủ nhật và ông Talyor không muốn tuyên thệ nhậm chức trong ngày Sabbath (ngày nghỉ theo chu kỳ 7 ngày). Điều đó đã gây ra một trong những tình huống kỳ lạ nhất trong lịch sử, khi mọi người tranh cãi ai thực sự đảm nhận vai trò tổng thống Mỹ ngày hôm đó.

Chính ông Polk cũng không chắc liệu nhiệm kỳ của mình đã hết chính xác vào 0h hay 12h trưa ngày 4/3, thời điểm nhậm chức theo Hiến pháp Mỹ năm 1793-1933. Sau khi viết nhật ký, cựu tổng thống Polk rời Nhà Trắng và chuyển đến ở trong khách sạn Irving tại Washington.

Tình huống khiến một số người tin rằng tổng thống thứ 12 của Mỹ không thực sự là Taylor, mà là thượng nghị sĩ Dân chủ David Rice Atchison, chủ tịch thượng viện tạm quyền.

Cựu thượng nghị sĩ Mỹ David Rice Atchison. Ảnh: Missouri Life

Chủ tịch thượng viện tạm quyền là viên chức cao cấp thứ hai tại thượng viện Mỹ và là thượng nghị sĩ cao cấp nhất. Hiến pháp Mỹ quy định phó tổng thống đồng thời giữ cương vị chủ tịch Thượng viện mặc dù không phải là một thượng nghị sĩ. Thượng viện phải chọn một chủ tịch tạm quyền để thay thế trong thời gian phó tổng thống vắng mặt.

Vào thời điểm đó, chủ tịch thượng viện tạm quyền là người đứng thứ ba trong danh sách kế nhiệm tổng thống. Ngày nay, vị trí này thuộc về chủ tịch Hạ viện.

Hai ngày trước khi ông Polk rời Nhà Trắng, phó tổng thống của ông là George Dallas đã kết thúc nhiệm kỳ bằng cách không tham gia phiên họp của Thượng viện. Atchinson được bầu là chủ tịch thượng viện tạm quyền để thay thế Dallas.

Về lý thuyết, khi ông Polk kết thúc nhiệm kỳ vào sáng 4/3 và tân tổng thống Taylor không tuyên thệ thậm chức trong ngày, Atchinson trở thành tổng thống Mỹ trong khoảng thời gian vị trí bị bỏ trống. Song các nhà nghiên cứu hiến pháp lập luận rằng nhiệm kỳ của Atchinson cũng đã hết khi ông Polk rời Nhà Trắng. Do đó, danh hiệu "tổng thống một ngày" là không phù hợp.

Tuy nhiên, cách truyền thông đưa tin và những lời bông đùa của Atchinson đã khiến câu chuyện "tổng thống một ngày" được lan truyền mạnh mẽ.

Ngày 12/3, một tuần sau khi ông Taylor tuyên thệ nhậm chức, Alexandria Gazette đưa tin rằng ông Atchinson đã trở thành tổng thống Mỹ trong ngày 4/3. Câu chuyện được đưa vào nhiều tài liệu về Atchinson và một lần nữa trở thành tâm điểm vào đầu những năm 1900 khi nhiều hãng tin đăng tải.

Atchinson sống đến năm 1886, gần 40 năm sau khi Taylor và Polk qua đời. Điều này khiến ông trở thành người duy nhất có thể kể về câu chuyện. Năm 1880, Atchinson viết rằng ông chưa từng làm tổng thống, song đùa rằng phiên họp xuyên đêm tối 3/3 có thể khiến ông "ngủ quên trong cả nhiệm kỳ của mình". Ông cũng đùa rằng "chính quyền" của ông là trung thực nhất trong lịch sử Mỹ.

"Tôi nghĩ bởi khi còn sống, ông ấy đã vui vẻ với câu chuyện này nên một số người tin nó có thực", Daniel S. Holt, nhà sử học tại Văn phòng Lịch sử Thượng viện Mỹ, nói.

Sau khi Atchinson qua đời, dòng chữ "Tổng thống Mỹ một ngày" được khắc trên bia mộ của ông.

Dòng chữ "Tổng thống Mỹ một ngày" khắc trên bia mộ thượng nghị sĩ David Rice Atchison. Ảnh: Now I Know

Ngoài ra, một bức tượng Atchinson ở ngoại ô thành phố Kansas, bang Missouri cũng khắc dòng chữ "Tổng thống Mỹ một ngày". Cách đó hơn 60 km về phía tây là thành phố Atchison, thuộc hạt Atchinson của bang Kansas. Cả hai đều được đặt theo tên ông. Thành phố này thậm chí còn tuyên bố có Thư viện Tổng thống không chính thức nhỏ nhất thế giới để vinh danh Atchinson.

Holt nói thêm tình huống của Atchinson khiến ông nhớ đến cựu thẩm phán Tòa Tối cao William Cushing, người đã chấp nhận vai trò chánh án từ George Washington, trước khi từ chối vài ngày sau đó. Các sử gia đã tranh cãi về việc ông có thực sự là chánh án của Mỹ trong vài ngày không.

"Khi các nhân vật lịch sử qua đời, di sản của họ thực sự không do họ quyết định. Đó là lời nhắc nhở rằng di sản và lịch sử hay di sản và thực tế không nhất thiết phải giống nhau, đặt ra những vấn đề thú vị", Lindsay Chervinsky, nhà sử học tổng thống tại Đại học Southern Methodist ở Texas, nói.

Dù còn nhiều tranh cãi về việc ai lãnh đạo nước Mỹ ngày 4/3, đó vẫn là một ngày tương đối yên bình. Nước Mỹ không đối mặt vấn đề an ninh, các dự luật ngân sách cũng không gây tranh cãi.

Quá trình chuyển giao quyền lực Polk - Taylor cũng để lại một di sản. Lần tiếp theo lễ nhậm chức tổng thống rơi vào chủ nhật là ngày 4/3/1877. Giới chức Mỹ đã yêu cầu tân tổng thống Rutherford B. Hayes tuyên thệ nhậm chức vào thứ bảy, một ngày trước khi nhiệm kỳ của Ulysses S. Grant kết thúc. Tình huống này khiến Mỹ có hai tổng thống trong cùng một thời điểm.

"Sẽ hợp lý hơn nếu ông ấy làm điều đó vào chủ nhật. Nhưng không ai muốn làm gì vào ngày Sabbath, nên Hayes đã tuyên thệ vào thứ bảy", Holt nói.

Ngày nay, giai đoạn chuyển giao quyền lực diễn ra sớm hơn nhiều, khi tân tổng thống Mỹ tuyên thệ vào ngày 20/1, bất kể đó là ngày nào trong tuần.

Thanh Tâm (Theo Washington Post, Missouri Life)