Vùng phát thải thấp mở kỳ vọng cải thiện không khí

Tình trạng ô nhiễm không khí nặng nề những ngày qua, khiến bầu trời Hà Nội như chìm trong làn sương mù dày đặc. Ảnh chụp sáng 3.12 tại Hà Nội. Ảnh: Thuỳ Linh

Ô nhiễm không khí nghiêm trọng

Trong nhiều ngày liên tiếp vừa qua, Hà Nội đứng đầu danh sách những thành phố ô nhiễm nhất thế giới. Phía sau bầu trời mù mịt ấy không chỉ là cảnh vật bị nhòe đi mà là sức khỏe của hàng triệu người đang bị đe dọa từng ngày.

Theo TS Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam, những năm gần đây, ô nhiễm không khí tại Hà Nội diễn biến rất nghiêm trọng, đặc biệt trong các tháng mùa đông. Việc Hà Nội đưa ra lộ trình cấm xe máy xăng theo giờ và theo khu vực, đồng thời triển khai vùng phát thải thấp từ năm 2026 là bước đi phù hợp nhằm từng bước chuyển sang giao thông xanh.

Theo TS Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam, miền Bắc thường ghi nhận ô nhiễm tăng mạnh từ tháng 10 đến tháng 4. Giai đoạn này, thời tiết chủ yếu là gió lặng, độ ẩm cao, ít nắng và nhiều sương mù. Những yếu tố này khiến lớp bụi khó khuếch tán lên cao, bị nén lại gần mặt đất và tích tụ nhiều ngày.

Cuối năm cũng là thời điểm ô nhiễm bụi mịn gia tăng do giao mùa, nhưng nguồn phát thải chính vẫn xuất phát từ hoạt động của con người như mật độ xe cá nhân lớn, nhiều công trình xây dựng, các nhà máy công nghiệp quanh Hà Nội và thói quen đốt rơm rạ tại vùng ven đô.

Thời tiết mùa đông ít gió, không có mưa càng khiến bụi không thể khuếch tán hay rửa trôi, làm mức ô nhiễm trở nên rõ rệt hơn.

Thí điểm vùng phát thải thấp

Liên quan đến vấn đề này, ông Lê Hoài Nam - Phó Cục trưởng Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường - cho biết: "Những ngày gần đây ở Hà Nội và một số tỉnh Đồng bằng sông Hồng ô nhiễm bụi mịn đang có diễn biến rất phức tạp và ở mức cao. Năm 2024, ô nhiễm không khí ở Hà Nội và một số tỉnh miền Bắc tương đối xấu. Riêng giai đoạn cuối năm 2024, Hà Nội đã trải qua 4 đợt ô nhiễm không khí kéo dài, kết quả quan trắc cho thấy, số liệu ô nhiễm bụi mịn năm 2024 vượt khoảng 2 lần và số ngày có chất lượng không khí ở mức xấu khá cao".

Nói về nguyên nhân gây ô nhiễm không khí, ông Lê Hoài Nam cho rằng, nguyên nhân đầu tiên là phát thải của các ngành công nghiệp, thứ 2 là phát thải của ngành giao thông vận tải, thứ 3 là nguồn thải từ ngành nông nghiệp, vấn đề đốt rác thải sinh hoạt ở các địa phương và các hoạt động xây dựng… Về vấn đề phát thải của ngành giao thông vận tải, mới đây, Thành phố Hà Nội đã quyết định cấm xe máy xăng trong vành đai 1 theo khung giờ/thời điểm và khu vực từ 1.7.2026.

Từ ngày 1.7.2026 sẽ áp dụng vùng phát thải thấp thí điểm tại một số khu vực trong vành đai 1 (gồm 9 phường: Hai Bà Trưng, Cửa Nam, Hoàn Kiếm, Ô Chợ Dừa, Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Ba Đình, Giảng Võ, Ngọc Hà, Tây Hồ).

Từ 1.1.2028, thành phố thực hiện vùng phát thải thấp tại vành đai 1 và một số khu vực tại vành đai 2 trở vào. Từ 1.1.2030, thành phố thực hiện vùng phát thải thấp tại vành đai 3 trở vào.

Kế hoạch này được kỳ vọng giúp cải thiện đáng kể lượng khí thải từ hoạt động giao thông và góp phần giảm ô nhiễm không khí của Thủ đô.

Ngày 1.12, UBND TP Hà Nội đã ra công văn khuyến cáo người dân, đặc biệt người già, trẻ em và người mắc bệnh hô hấp, hạn chế hoạt động ngoài trời và đeo khẩu trang khi ra đường trong những ngày chất lượng không khí xuống thấp.

Thành phố đang tăng cường nhiều giải pháp ứng phó như chuẩn bị tài liệu hướng dẫn giúp người dân nhận biết thời điểm ô nhiễm, nâng cao năng lực tiếp nhận bệnh nhân hô hấp tại các bệnh viện nội thành và giám sát không khí bằng hệ thống quan trắc cập nhật liên tục qua nền tảng VN-AQI.

Lực lượng chuyên môn phối hợp các đơn vị trung ương triển khai vệ tinh, thiết bị bay không người lái, camera giao thông và dữ liệu từ ứng dụng iHanoi để phát hiện sớm tình trạng đốt rác, đốt rơm rạ.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường trước đó cũng đã cảnh báo miền Bắc, đặc biệt Hà Nội, đang trải qua chuỗi ngày nghịch nhiệt, sương mù dày và lặng gió - những yếu tố khiến chất ô nhiễm tích tụ trong thời gian dài.

Cây xanh có thể hấp thụ các chất gây ô nhiễm không khí

Theo GS.TSKH Đặng Huy Huỳnh - Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam, cây xanh có khả năng hấp thụ các chất độc hại từ không khí khác như: Anhydrid, Sunfua, Fuo, Amoniac do quá trình quang hợp. Cây xanh sản xuất các Ion âm, có khả năng hấp thụ những chất dạng hạt lơ lửng và thanh lọc nguồn không khí. Cây còn có thể chuyển hóa nhiều chất độc hại trong đất và nguồn nước. Bên cạnh đó, cây xanh như tấm lá chắn có khả năng cản bụi ở các đô thị, thị trấn, khu công nghiệp.

Theo Hội Môi trường Xây dựng Việt Nam, một cây xanh có tán rộng - lớn có thể cản được 10 - 30kg bụi, nhờ đó nồng độ bụi thổi qua một cây xanh có thể giảm đi 20 - 60%. Hệ thống rễ cây đâm sâu giúp đất tơi, xốp hơn, nhờ đó khi mưa lớn, nước sẽ thẩm thấu nhanh góp phần giảm tình trạng ngập úng tại đô thị.

Theo phân tích của chuyên gia, một dãy cây xanh rộng 30m, cao 15m có thể làm giảm tiếng ồn xe cộ trên đường khoảng 10dB, hoặc một đai cây xanh rộng khoảng 500m bao quanh nhà máy góp phần giảm khí thải SO2 (70%) và Nitra Oxide là 67% và cây xanh có khả năng hấp thụ các chất gây ô nhiễm như: NO2, CO2, NH3; 1ha cây xanh đô thị có thể thanh lọc được từ 50 - 70 tấn bụi/năm.