Vị vua nổi tiếng bị vợ ám sát, tạo nên vụ thảm án lớn nhất lịch sử Việt, là ai?

Lê Thái Tông

Vua Lê Thái Tông tên thật là Lê Nguyên Long, sinh ngày 21/11/1423 (âm lịch), là con thứ hai của Lê Thái Tổ và bà Phạm Thị Ngọc Trần. Năm 1433, Lê Thái Tổ qua đời, Lê Thái Tông nối ngôi, khi đó mới 11 tuổi, có tướng Lê Sát làm phụ chính.

Sách Đại Việt sử ký toàn thư nhận định: “Vua thiên tư sáng suốt, nối vận thái bình; bên trong ức chế quyền thần, bên ngoài đánh dẹp Di Địch. Trọng đạo sùng nho, mở khoa thi chọn hiền sĩ; xử tù, xét án phần nhiều tha thứ khoan hồng. Cũng là bậc vua tài giỏi biết nối giữ cơ đồ. Song đam mê tửu sắc, đến nỗi thình lình băng ở bên ngoài cũng là tự mình chuốc lấy tai họa”.

Anh cả bị điên

Vua Lê Thái Tổ không lập chính thất. Hai người vợ đầu là bà Trịnh Thần Phi sinh ra người con trưởng là Lê Tư Tề và bà Phạm Thị Ngọc Trần sinh ra con thứ là Lê Nguyên Long, bà vợ lẽ Phạm Thị Nghiêu không có con.

Năm 1428, đất nước thái bình, vua Lê Thái Tổ phong con thứ Lê Nguyên Long (tức vua Lê Thái Tông) làm lương quận công. Năm 1429, vua lập con trưởng là Lê Tư Tề làm quốc vương và hoàng tử Nguyên Long làm hoàng thái tử.

Theo Đại Việt thông sử, năm 1432, Lê Thái Tổ mắc nhiều bệnh, chính sự nhà nước đều giao cho quốc vương Lê Tư Tề nhưng quốc vương mắc chứng điên cuồng, giết bừa các tì thiếp, dần dần không hợp ý Lê Thái Tổ.

Năm 1433, vua Lê Thái Tổ mời người cháu ruột là Lê Khôi, lúc ấy đang trấn thủ Hóa Châu, về triều để bàn lập thái tử. Lê Khôi bàn với vua nên lập hoàng thái tử Nguyên Long. Vua nghe lời và quyết định lập Lê Nguyên Long làm thái tử nối ngôi.

1434

Lên ngôi ngày 8/9/1433 thì đến tháng 2/1434, vua Lê Thái Tông tổ chức thi học sinh trong cả nước. Theo Đại Việt sử ký toàn thư, khoa thi này “lấy đỗ hơn 1.000 người, chia làm ba bậc. Bậc nhất và bậc nhì đưa về Quốc tử giám, bậc ba thì cho về học tại nhà học các lộ, đều cho miễn lao dịch”. Nhà vua cũng bổ dụng các Ngự tiền học sinh làm quan.

Tháng 8 cùng năm, nhà vua lại định khoa thi chọn học trò, xuống chiếu rằng: “Muốn có được nhân tài, trước hết phải chọn lựa kẻ sĩ, mà phép chọn lựa kẻ sĩ phải lấy thi cử làm đầu. Nhà nước ta từ thuở xưa loạn lạc, anh tài như lá mùa thu, bậc tuấn kiệt như sao buổi sớm. Thái Tổ ta buổi đầu dựng nước, mở mang nhà học, dùng cỗ Thái lao để tế Khổng Tử, rất mực sùng Nho, trọng đạo. Nhưng vì nước mới dựng nên chưa kịp đặt khoa thi. Trẫm nối theo chí hướng người xưa, lo được nhân tài để thỏa lòng mong đợi”.

Cũng trong chiếu này, vua Lê Thái Tông định rõ thể lệ khoa thi, kỳ thi. “Bắt đầu từ năm 1438, thi hương ở các đạo; năm 1439, thi hội ở sảnh đường tại kinh đô. Từ đấy về sau, cứ 3 năm một lần thi lớn, coi đó là quy định lâu dài, người nào thi đỗ, đều được ban danh hiệu tiến sĩ xuất thân. Tất cả khoa mục của các kỳ thi được quy định như sau:

Kỳ thứ nhất: một bài kinh nghĩa, Tứ thư mỗi sách một bài, mỗi bài đều 300 chữ trở lên. Kỳ thi thứ hai: Chế, chiếu, biểu. Kỳ thi thứ ba: thi, phú. Kỳ thi thứ tư: một bài văn sách từ 1.000 chữ trở lên”, Đại Việt sử ký toàn thư chép.

Ngoài ra, vua Lê Thái Tông còn tổ chức thi lại viên, hỏi về ám tả. Những người đỗ hạng nhất được bổ vào Quốc Tử giám, hạng nhì bổ làm sinh đồ và thuộc bên văn

Lê Sát

Năm 1433, khi vua Lê Thái Tổ sắp mất đã giao cho Lê Sát phò giúp vua Lê Thái Tông mới lên ngôi. Việt sử giai thoại viết Lê Sát là tướng tài, quyết đoán, nhưng ít chữ nghĩa, phép xử sự thường thiếu tế nhị, bị lắm kẻ ghét. Đây có thể là lý do sâu xa dẫn đến vụ án Lê Sát và cái chết thê thảm của ông năm 1437.

Tháng 6/1437, biết vua không thích Lê Sát, hai viên quan là Đinh Cảnh An và Nguyễn Vĩnh Tích bèn mách tội "Lê Sát quen thói chuyên quyền, tội ấy khó lòng dung thứ". Theo tờ tâu của hai viên quan này, vua trao cho hình quan xét hỏi. Lê Sát cởi mũ, tâu vua rằng: "Nếu ngày nay mà thần bị khép vào tội chuyên quyền thế thì chẳng phải tội của thần mà là do tiên đế sắp đặt mà ra đó sao".

Các tướng Lê Văn Linh và Lê Ngân đều cố sức gỡ tội cho Lê Sát, nhưng vua không nghe. Vua xuống chiếu: "Lê Sát chuyên quyền, nắm giữ việc nước, ghét người tài, giết Nhân Chú để ra oai, truất Trịnh Khả để mong người phục, bãi chức của Ư Đài hòng bịt miệng bá quan, đuổi Cầm Hồ ra biên ải để ngăn lời ngôn quan… Mọi việc hắn làm đều trái với đạo làm tôi. Nay ta muốn khép hắn vào hình luật để tỏ rõ phép nước, nhưng vì hắn là viên cố mệnh đại thần, từng có công với xã tắc nên được đặc cách khoan thứ, nhưng phải tước bỏ hết quan chức".

5

Theo Việt sử giai thoại, lúc mới 15 - 16 tuổi, vua Lê Thái Tông có 5 người vợ chính thức được sắc phong, đó là các bà: Dương Thị Bí, Nguyễn Thị Anh, Ngô Thị Ngọc Dao, Lê Ngọc Dao, Lê Nhật Lệ.

Trong đó, bà Dương Thị Bí sinh con trai cả cho vua - hoàng tử Lê Nghi Dân.

Bà Nguyễn Thị Anh sinh ra hoàng tử Lê Bang Cơ (vua Lê Nhân Tông sau này).

Bà Ngô Thị Ngọc Dao sinh ra hoàng tử Lê Tư Thành (vua Lê Thánh Tông sau này).

Nguyễn Thị Anh

Tháng 7/1442, vua Lê Thái Tông đi duyệt binh ở thành Chí Linh (Hải Dương). Lúc ấy, đất nước đang thái bình, nhà vua đang ở tuổi thanh xuân sung sức, không ai nghĩ đó là chuyến tuần du cuối cùng của ông.

Đại Việt sử ký toàn thư chép: "Ngày 27/7/1442, vua đi tuần về phía Đông, đến thành Chí Linh để thân duyệt quân đội. Nguyễn Trãi mời vua về ngự ở chùa Côn Sơn nghỉ ngơi. Đến 4/8/1442, vua về đến nhà của Nguyễn Trãi thì bỗng bị bạo bệnh rồi mất ở tuổi 20.

Việc ra đi đột ngột của vua Lê Thái Tông khiến các nhà sử học nhiều lần tranh cãi. Hầu hết trong số đó đều đồng ý với giả thuyết, bà Nguyễn Thị Anh là chủ mưu.

Bà đã lợi dụng lúc vua Lê Thái Tông về thăm Nguyễn Trãi, sai người sát hại chồng rồi đổ cho vợ chồng Nguyễn Trãi. Mục đích bà muốn đưa con trai thứ Lê Bang Cơ lên ngôi báu.

Thảm án Lệ Chi Viên

Sau khi vua Lê Thái Tông băng hà, bà Nguyễn Thị Anh đã đổ lỗi cho vợ chồng Nguyễn Trãi, Nguyễn Thị Lộ. Trước đó, vua thích vợ của Nguyễn Trãi bởi đẹp người lại có tài văn chương. Vua gọi vào cung, cho làm Lễ Nghi học sĩ, ngày đêm hầu cận. Khi tuần du miền Đông về, qua Lệ Chi Viên, vua thức suốt đêm với Nguyễn Thị Lộ rồi mất. Vì bị nghi giết vua nên ngày 16/8/1442, triều đình có lệnh "giết quan Hành khiển là Nguyễn Trãi và vợ là Nguyễn Thị Lộ, bắt tội đến ba họ (chu di tam tộc)". Tạo nên vụ thảm sát Lệ Chi Viên đi vào sử sách.

Sách Việt sử giai thoại viết: "Vụ án Lệ Chi Viên là vết nhơ nhục nhã muôn đời vậy. Triều thần bấy giờ chém được Nguyễn Trãi, tru di được tam tộc của Nguyễn Trãi, có biết đâu tên tuổi của Nguyễn Trãi lại đời đời bất diệt với non sông".