Trừng phạt lớn 'đổ bộ' vào Iran, nguồn kiếm tiền chính giữ phong độ; nhận định khả năng leo thang xung đột với Israel

Iran đang phải đối mặt với lạm phát cao, đồng tiền mất giá và ảnh hưởng của các lệnh trừng phạt quốc tế. Tuy nhiên, khi Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) đang xem xét thêm các biện pháp hạn chế kinh tế mới, nước này đang thể hiện khả năng phục hồi của mình.

Kinh tế Iran

Lạm phát của Tehran đã đạt đến tầm cao mới - lên tới khoảng 40% trong tháng 2/2024. (Nguồn: AFP)

Theo chính phủ Iran, nước này đã xuất khẩu nhiều dầu hơn bao giờ hết trong 6 năm qua - bất chấp các lệnh trừng phạt lớn do cựu tổng thống Mỹ Donald Trump áp đặt vào năm 2018.

Tháng trước, Bộ trưởng Dầu mỏ Iran Javad Owji cho biết, xuất khẩu dầu đã tạo ra hơn 35 tỷ USD (tương đương 2,8 tỷ Euro) vào năm 2023.

Nhật báo kinh doanh của Anh Financial Times dẫn lời ông Javad Owji nói rằng, mặc dù phương Tây muốn Iran ngừng xuất khẩu dầu nhưng "chúng tôi có thể xuất khẩu tới bất kỳ nơi nào chúng tôi muốn, với mức chiết khấu tối thiểu”.

Đối với Iran, hàng tỷ USD doanh thu từ dầu mỏ là công cụ để duy trì sự phục hồi kinh tế trong nước. Phần lớn người dân đang phải chịu tác động của các lệnh trừng phạt quốc tế, dẫn đến sự mất giá của đồng tiền quốc gia - đồng Rial.

Lạm phát tăng cao

Lạm phát của Tehran đã đạt đến một mức cao mới - lên tới khoảng 40% trong tháng 2/2024.

Ông Djavad Salehi-Isfahani, giáo sư kinh tế tại Đại học Bách khoa Virginia cho rằng, căng thẳng địa chính trị leo thang sẽ khiến giá tiêu dùng tại đất nước tăng thêm.

Ông nhấn mạnh: "Những tuần gần đây, đồng USD đã tăng khoảng 15% so với đồng Rial - trong bối cảnh có những lo ngại về xung đột gia tăng giữa Iran với Israel. Sự mất giá của tỷ giá hối đoái dẫn đến giá cả cao hơn bởi Iran nhập khẩu rất nhiều loại hàng hóa từ nước ngoài. Không chỉ thế, nhiều mặt hàng mà đất nước sản xuất cũng có các thành phần nhập khẩu".

Ông Salehi-Isfahani cho biết thêm, mức sống của tầng lớp trung lưu Iran cũng giảm mạnh trong những năm gần đây và hiện đang trở lại mức 20 năm trước.

Dầu - Nguồn kiếm tiền chính

Theo nhà cung cấp dữ liệu Statista của Đức, đóng góp quan trọng nhất vào Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Iran vào năm 2022 là lĩnh vực dịch vụ với 47%, tiếp theo là công nghiệp (40%) và nông nghiệp (12,5%).

Phần lớn doanh thu của ngành công nghiệp đến từ ngành dầu mỏ, với hơn 90% lượng dầu thô được vận chuyển sang Trung Quốc.

Các biện pháp trừng phạt của phương Tây ít có tác động đến hoạt động buôn bán dầu mỏ của Tehran với Bắc Kinh. Dù vậy, các nhà lãnh đạo Iran ngày càng lo ngại rằng, các cơ sở sản xuất dầu mỏ có thể trở thành mục tiêu của một cuộc tấn công quân sự của Israel.

Sau cú sốc ban đầu sau lệnh trừng phạt năm 2018 của cựu Tổng thống Trump, đất nước này đã quay trở lại mức 80% khối lượng xuất khẩu dầu trước đây. Chuyên gia cho rằng, điều này là do việc nới lỏng các biện pháp trừng phạt kể từ khi Tổng thống Mỹ Joe Biden nhậm chức.

"Nền kinh tế Iran thực sự đã tăng trưởng, một phần nhờ xuất khẩu dầu tăng, khiến mức tăng GDP lên tới khoảng 5% mỗi năm", ông Djavad Salehi-Isfahani nêu quan điểm.

Kinh tế Iran

Ngành dầu mỏ Iran trụ vững trước cú sốc cấm vận dầu mỏ của phương Tây. (Nguồn: AFP)

Chưa sẵn sàng leo thang xung đột với Israel?

Mặc dù doanh thu xuất khẩu dầu ngày càng ổn định trong những năm gần đây, Iran vẫn chưa phải là một đối thủ nặng ký về kinh tế.

Với dân số khoảng 88 triệu người - lớn hơn gần mười lần so với Israel, nơi có 9 triệu người - nhưng GDP của Iran vào năm 2022 lại thấp hơn đáng kể. Kết thúc năm 2022, GDP của Iran ở mức 413 tỷ USD, so với mức 525 tỷ USD của Israel.

Khả năng Iran duy trì xung đột với Israel phụ thuộc rất nhiều vào việc liệu các lệnh trừng phạt mới của phương Tây có thể làm giảm đáng kể xuất khẩu dầu của nước này hay không.

Trong ba tháng đầu năm 2024, Tehran đã bán được trung bình 1,56 triệu thùng dầu thô mỗi ngày. Hầu như tất cả khối lượng dầu này đã đến Trung Quốc. Theo nhà cung cấp dữ liệu Vortexa, đây là khối lượng cao nhất kể từ quý III/2018.

Fernando Ferreira, người đứng đầu bộ phận dịch vụ rủi ro địa chính trị của Tập đoàn Năng lượng Rapidan ở Mỹ nói rằng, Iran đã thành thạo nghệ thuật lách lệnh trừng phạt".

Vậy, nền kinh tế Iran hiện đã chuẩn bị cho khả năng leo thang xung đột quân sự với Israel hay chưa?

Ông Salehi-Isfahani nhận thấy, Iran "chưa sẵn sàng" duy trì một cuộc xung đột quân sự kéo dài. "Đó là lý do tại sao đất nước rất cẩn thận để không can dự quá nhiều vào cuộc chiến ở Gaza", ông Salehi-Isfahani giải thích.