Tình thế 'nước đến chân mới nhảy' của Ukraine khi Nga tấn công

Sau thời gian dài lơ là phòng thủ, Ukraine chạy đua củng cố phòng tuyến nhằm cản bước tiến của Nga, nhưng tình hình đang ngày càng khó khăn.

Sau khi chiếm được thành phố miền đông Avdeevka ở tỉnh Donetsk, quân đội Nga đang phát huy lợi thế, liên tục gia tăng sức ép lên lực lượng Ukraine tại một số điểm dọc theo chiến tuyến dài gần 1.000 km.

Quân đội Nga biết rằng các đơn vị Ukraine đang thiếu binh lính cùng đạn dược, khi nguồn viện trợ từ Mỹ và châu Âu gián đoạn. Các quan chức và chỉ huy quân sự Ukraine đánh giá chiến thuật gây áp lực hiện nay của Nga chủ yếu nhằm mục đích tận dụng thế chủ động trên chiến trường trước khi mở một chiến dịch tấn công lớn vào mùa xuân này.

Binh sĩ Ukraine tham gia cuộc tập huấn chiến đấu ở Donetsk, miền đông đất nước, hôm 6/3. Ảnh: AFP

"Những gì đang diễn ra là điều mà Nga đã dành thời gian dài chuẩn bị. Họ đã tập hợp đủ lực lượng và nguồn lực để cùng lúc nhắm đến nhiều trục phòng thủ của chúng tôi", Maksym Zhorin, phó chỉ huy Lữ đoàn Xung kích số 3 Ukraine từng chiến đấu ở Avdeevka, cho hay.

Quân đội Ukraine, dù đối mặt nhiều khó khăn, vẫn nỗ lực chuẩn bị đạn dược và tìm kiếm cơ hội tấn công lực lượng Nga, áp dụng chiến thuật "phòng thủ chủ động" nhằm ngăn chặn đối thủ có quân số đông hơn và được trang bị tốt hơn.

Ở phía tây Avdeevka, những chiếc máy xúc đang miệt mài đào hào chiến đấu và hào chống tăng. Quân đội Ukraine đang cố gắng tạo ra mạng lưới chướng ngại vật giống những gì Nga đã làm vào mùa hè năm ngoái nhằm đối phó chiến dịch phản công của Kiev.

Ukraine hồi tháng 11/2023 công bố chiến dịch xây dựng mạng lưới công sự rộng lớn dọc tiền tuyến, đặc biệt là ở các khu vực gần Avdeevka. Tổng thống Volodymyr Zelensky liên tục thúc giục đẩy nhanh tốc độ và kêu gọi các công ty tư nhân cũng như các nhà tài trợ cùng tham gia.

"Chúng ta cần củng cố phòng thủ trên tất cả các mặt trận chính, tăng tốc xây dựng chiến hào", ông nói vào thời điểm đó. "Ưu tiên đã rõ ràng".

Thủ tướng Ukraine Denys Shmyhal hồi đầu tuần cho biết khoảng 800 triệu USD đã được phân bổ để xây dựng hệ thống công sự dọc phòng tuyến.

Tuy nhiên, giới chức phương Tây và binh sĩ Ukraine cho rằng đây là động thái "nước đến chân mới nhảy" quá muộn màng của Kiev, khi họ đã bỏ lỡ quá nhiều thời gian trong năm qua để củng cố phòng tuyến. Trong phần lớn năm 2023, Ukraine chỉ chú trọng vào chiến dịch phản công mà lơ là nhiệm vụ xây dựng phòng tuyến.

Khi chiến dịch phản công thất bại, quân đội Ukraine cuối năm ngoái phải chuyển sang thế phòng thủ. Chỉ đến lúc đó, họ mới nhận ra hệ thống công sự, hào chiến đấu của mình quá sơ sài và khó có thể cản được đà tiến của Nga.

Chiến dịch tăng cường đào hào mà Ukraine phát động vài tháng qua khó có thể mang lại kết quả đáng kể khi Nga đẩy mạnh các cuộc tấn công, đồng thời tạo ra gánh nặng khổng lồ về tài chính với Ukraine.

Những ngày gần đây, lực lượng Nga đã đẩy lùi quân đội Ukraine ra khỏi loạt làng ở phía tây Avdeevka, nơi lực lượng Ukraine chưa kịp củng cố thế trận phòng thủ.

"Việc thiếu các lớp phòng thủ dọc theo tiền tuyến sẽ tạo ra rủi ro lớn với Ukraine", Franz-Stefan Gady, nhà phân tích quốc phòng ở Vienna, Áo, cánh báo. "Tình hình sẽ trở nên khá nguy cấp đối với lực lượng của họ".

Các binh sĩ Ukraine trong khu vực cho biết tình thế cấp bách đến mức những người được giao nhiệm vụ chiến đấu giờ đây buộc phải tham gia đào chiến hào. Nhiệm vụ của họ trở nên khó khăn gấp bội khi Nga tăng cường hỏa lực pháo binh trút xuống.

"Trong hoàn cảnh hiện tại, chúng tôi phải tự mình đào hào, cố thủ và xây dựng phòng tuyến", Zhorin nói. Ông hy vọng phòng tuyến bảo vệ thành phố Pokrovsk ở phía tây sẽ được củng cố kịp thời để chống chọi đợt tấn công có thể xảy ra của Nga trong vài tuần tới.

Xây dựng hệ thống phòng thủ giờ đây là nhiệm vụ tối quan trọng đối với Ukraine, khi họ gặp rất nhiều khó khăn trong nỗ lực tuyển quân và phải bảo toàn sinh mạng binh sĩ bằng mọi giá.

Đến nay, Ukraine vẫn áp dụng chính sách chỉ tuyển mộ nam giới từ 27 tuổi trở lên. Đàn ông có từ ba con, người phải chăm sóc thân nhân bị khuyết tật và người lao động trong các lĩnh vực quan trọng được miễn gọi nhập ngũ. Ở hầu hết các quốc gia, chế độ nghĩa vụ quân sự thường áp dụng với người từ 18 tuổi trở lên.

Việc sửa đổi luật huy động của Ukraine nhằm mở rộng nhóm tân binh và hạ độ tuổi tuyển quân xuống 25 đang mắc kẹt tại quốc hội.

Theo Mykhailo Podolyak, cố vấn cấp cao của Tổng thống Zelensky, trong một triệu quân nhân thường trực của Ukraine, chưa đến 300.000 người đã tham gia chiến đấu.

Mykola Bielieskov, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc gia liên kết với chính phủ Ukraine, cho biết các chỉ huy quân sự nước này đang rà soát những lữ đoàn được thành lập cho chiến dịch phản công năm ngoái, tìm cách đưa hàng nghìn binh sĩ thực hiện vai trò hỗ trợ vào chiến đấu.

Nhưng lực lượng hỗ trợ cũng rất quan trọng đối với một đội quân lớn. Ukraine triển khai gần ba binh sĩ hỗ trợ cho mỗi đội chiến đấu. Đây là tỷ lệ tương đối cao, di sản của cơ cấu quân đội thời Liên Xô. Việc đưa những người lính này lên tiền tuyến có nguy cơ làm suy yếu lực lượng hỗ trợ.

"Chúng ta không thể trì hoãn vô thời hạn vấn đề huy động quân", Bielieskov nói. "Tuy nhiên, tăng tuyển quân là nhiệm vụ rất khó khăn, khi chúng ta thiếu vũ khí cho tân binh và phải đối mặt với các cuộc tấn công không ngừng nghỉ từ Nga".

Dù vậy, chính Nga cũng đang phải đối mặt với nhiều thách thức trên chiến trường. Mặc dù có nhiều nhân lực và nguồn lực hơn, Moskva lại gặp trở ngại trong việc tập trung lực lượng và phải dựa vào lượng lớn binh sĩ thiếu kinh nghiệm chiến đấu và trang bị để áp đảo vị trí của Ukraine.

Chiến lược này được cho là đã khiến Nga tổn thất hàng nghìn quân trong những trận đánh lớn.

"Giới lãnh đạo quân sự Nga đang ra lệnh cho các đơn vị không có chỉ huy, thiếu kinh nghiệm, thực hiện những mục tiêu phi thực tế do áp lực chính trị", một quan chức cấp cao NATO nói.

Dù hệ thống phòng thủ của Ukraine còn sơ sài và không đồng bộ, "chúng tôi không cho rằng Nga có khả năng khai thác chúng để tạo ra đột phá và đạt được những thành tựu đáng kể", ông cho biết thêm.

Tuy nhiên, Nga vẫn đạt được những bước tiến quan trọng. Họ đang tiến công dọc theo 4 trục ở miền đông Ukraine, tung hàng nghìn quân vào chiến trường nhằm đẩy lùi quân đội Ukraine, vốn có ít thời gian để thiết lập phòng tuyến vững chắc. Thời tiết khô bất thường đã tạo điều kiện thuận lợi cho lực lượng Nga, trái ngược với dự đoán rằng bùn lầy, thường kéo dài đến cuối tháng hai, sẽ cản trở họ.

Lính Ukraine trốn máy bay không người lái của Nga trong một hầm trú ẩn dưới lòng đất ở tiền tuyến. Ảnh: WSJ

Dara Massicot, chuyên gia về quân đội Nga tại Quỹ Hòa bình Quốc tế Carnegie, trụ sở ở Washington, nhận định Ukraine có rất ít thành trì quân sự còn lại tại vùng Donbass có thể sánh ngang với Avdeevka hay Bakhmut. Điều đó đồng nghĩa với mỗi bước tiến của Nga, Ukraine sẽ phải rút lui về những vị trí thường xuyên trong tình trạng thiếu chuẩn bị.

Rút lui chiến lược luôn là hành động khó khăn nhất đối với quân đội vì họ phải vừa chiến đấu với lực lượng tiến công, vừa bảo vệ vị trí của mình và tìm nơi trú ẩn. Binh sĩ Ukraine hiện không thành thạo kỹ năng này, do nhiều người lính được huấn luyện tốt nhất đã thiệt mạng hoặc bị thương trong hai năm qua.

Áp lực từ Nga khiến nhiệm vụ còn trở nên khó khăn hơn với họ.

Phát ngôn viên quân đội Ukraine Serhiy Cherevaty cho hay trên phần lớn chiến tuyến miền đông, số đạn pháo Nga bắn ra nhiều gấp 7 lần Ukraine.

Chuyên gia Bielieskov tại tổ chức nghiên cứu liên kết với chính phủ Ukraine nhận định Moskva muốn làm suy yếu lực lượng Kiev, tiến hành các cuộc tấn công thăm dò dọc chiến tuyến thay vì tấn công toàn diện nhằm chiếm thêm lãnh thổ. Theo ông, chiến lược tiêu hao này nhằm làm cạn kiệt nguồn nhân lực dự trữ của Ukraine và buộc họ phải sử dụng hết nguồn đạn dược dự trữ quý giá.

"Đối phương đang ở tình thế khá thoải mái", Bielieskov nói. "Họ đang đặt nền móng cho một cuộc tấn công lớn vào nửa cuối năm nay".

Theo Kyrylo Budanov, người đứng đầu cơ quan tình báo quân sự Ukraine, trong khi nước này đang vật lộn với vấn đề nhân lực, Nga có thể bổ sung khoảng 30.000 quân cho lực lượng vũ trang mỗi tháng.

Nhưng Nga dường như cũng đang mất quân số với tốc độ chóng mặt. Một blogger quân sự Nga nói rằng quân đội nước này đã mất 16.000 quân trong chiến dịch giành quyền kiểm soát Avdeevka.

Theo quan chức NATO, Nga cũng mất hơn 400 xe tăng, xe chiến đấu bộ binh và các loại xe bọc thép hạng nặng khác.

"Tôi không chắc họ có thể duy trì tốc độ tiến công này được lâu, bởi vì tổn thất của họ khá nặng nề", Zhorin nói. "Nhưng hiện tại, họ có đủ lực lượng để làm điều đó".

Vũ Hoàng (Theo WSJ, Reuters, AFP)