Sự cố môi trường Formosa, chuyện giờ mới kể

TP - Đầu tháng 4/2016, ngư dân các tỉnh từ Hà Tĩnh đến Thừa Thiên – Huế hoang mang phát hiện hàng loạt cá tầng đáy chết phơi bụng dọc bờ biển. Lãnh đạo chính quyền cẩn trọng trong từng phát ngôn trước hiện tượng chưa từng thấy, ngư dân thì thảng thốt, còn báo chí đôn đáo phản ánh tìm gốc rễ vấn đề.

Suýt bỏ mạng trên biển

Trong lúc cá chết trắng bờ biển 4 tỉnh miền Trung chưa có dấu hiệu dừng lại, thì ngư dân dọc các làng chài ven biển Quảng Bình thông tin, họ phát hiện nhiều xác chim nằm bên xác cá dọc bờ biển, nghi ăn cá nhiễm độc mà chết khiến tôi giật mình. Đảo Chim nằm quá gần Vũng Áng (chừng 20 hải lí về phía Đông - Nam), nơi khởi nguồn hiện tượng cá chết bất thường trong hơn chục ngày qua nhưng vẫn chưa tìm ra thủ phạm.

Phải đến đảo Chim, là trách nhiệm, là mệnh lệnh của trái tim đối với những người làm báo đã từng biết về “thiên đường” của hơn 2 triệu chim hải âu xám quý hiếm thuộc xã Quảng Đông, huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình. Chiếc bơ nan gắn máy của một ngư dân xã Quảng Xuân, huyện Quảng Trạch chở tôi cùng 4 đồng nghiệp đến từ báo Sài Gòn Giải Phóng, báo Nông thôn Ngày nay và báo Quảng Bình trực chỉ đảo Chim, cách bờ chừng 30 hải lí về phía Đông - Bắc.

Tiền Phong Nhóm nhà báo cùng PV báo Tiền Phong tác nghiệp trên đảo Chim 1

Nhóm nhà báo cùng PV báo Tiền Phong tác nghiệp trên đảo Chim

Trời yên, biển lặng, gần 3 giờ đồng hồ lênh đênh trên biển, đảo Chim cũng xuất hiện trước mặt, nhưng ai cũng cảm nhận được điều gì đó bất thường. Cảnh tượng đầu tiên khi chúng tôi đặt chân lên đảo Chim là vô số cua đá chết rục trong các hốc đá. “Những mồ chôn tập thể” này có nơi chứa cả trăm con cua chết đỏ au xếp chồng lên nhau. Bám theo vách đá đi một vòng quanh đảo, bắt gặp không ít xác chim và lông chim vương vãi khắp nơi. Trên nền đất, hay trong các lùm cây, một số xác chim đang phân hủy, số còn lại đã rục xương chỉ còn lại những đám lông…

Chiếc bơ nan đưa chúng tôi rời đảo lúc xế chiều, nhưng tuyệt nhiên không một bóng chim hải âu về trú đêm, thi thoảng chỉ thưa thớt vài cánh én chao liệng bắt muỗi hoàng hôn. Phía bờ, mây đen vần vũ, gió bắt đầu nổi lên giật từng hồi. Khi thuyền đi được nữa chặng đường cũng là lúc đỉnh điểm của trận cuồng phong. Bốn phía mờ mịt, những con sóng cao hơn mái nhà, trắng xoá liên tục chồm tới như muốn nuốt chửng con thuyền nhỏ như chiếc lá chao đảo giữa muôn trùng sóng nước.

Người lái thuyền mặt đanh lại, lúc tăng ga, lúc giảm ga điều khiển con thuyền xuôi theo con sóng mà không hướng vào bờ. Anh bạn đồng nghiệp người ướt sũng, một tay bám mạn thuyền, còn tay kia run run với sợi dây thừng buộc vào chân, rồi kêu mọi người cùng buộc vào. Anh nói, đây là kinh nghiệm của ngư dân khi gặp bão gió trên biển, nếu bị lật thuyền thì không bị trôi mất xác. Không đủ kiên nhẫn, tôi hét lên yêu cầu anh lái thuyền cho thuyền vào bờ. Anh cố tỏ ra bình tĩnh trả lời, nếu không điều khiển thuyền xuôi theo hướng sóng sẽ bị lật ngay tức khắc.

Quần nhau với lốc xoáy hơn 1 giờ đồng hồ trên biển, cuối cùng con thuyền nhỏ bé chở chúng tôi cũng cập bờ an toàn. Ai cũng thở phào vì đã thoát hiểm trong gang tấc, còn anh lái thuyền ghé tai tôi thì thầm: “Nói thật, lúc đó em giả vờ bình tĩnh, chỉ lái theo kinh nghiệm vậy thôi, chứ cũng không tin là mình sẽ điều khiển con thuyền vượt qua được trận lốc xoáy vừa rồi”. Trên đường về nhà, Đài phát thanh Quảng Bình đưa tin, hàng trăm ngôi nhà ven biển của huyện Quảng Trạch và thị xã Ba Đồn bị tốc mái do lốc xoáy.

Lập kỷ lục view

Sau khi cá chết hơn chục ngày, mặc dù cơ quan chức năng và chính quyền vẫn đang loay hoay, khi thì nghi thuỷ triều đỏ, khi thì nghi động đất… nhưng với kinh nghiệm của người làng biển, họ khẳng định cá chết là do con người gây nên. Một ngư dân ở xã Nhân Trạch, huyện Bố Trạch (Quảng Bình) khẳng định với báo Tiền Phong, dưới đáy biển xuất hiện một loại hoá chất tẩy rửa đã gây nên hiện tượng cá chết. Bằng chứng là tấm lưới cũ của ông thả xuống, khi kéo lên lại trắng như mới. Còn ông Trần Công Thuật, lúc đó là Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy Quảng Bình kể rằng, ngư dân phản ánh với ông, cá chết xếp lớp dưới đáy biển và họ rất hoang mang.

Đáy biển miền Trung thời điểm đó là một dấu hỏi lớn, đầy bí ẩn, rất cần khám phá. Tuy nhiên, sau cái chết của người thợ lặn làm việc ở đê chắn sóng cảng Sơn Dương của Formosa, tất cả các ngư dân chuyên làm nghề lặn biển ở 2 xã Quang Phú và Nhân Trạch (Quảng Bình) đều từ chối lời đề nghị của chúng tôi, lặn xuống kiểm tra đáy biển xem có gì. Cậy nhờ tất cả các mối quan hệ, cuối cùng cũng có 2 thợ lặn xã Quang Phú nhận lời. Họ nói, lặn không vì tiền mà là muốn giúp báo chí có thông tin phản ánh để sớm tìm ra sự thật cá chết.

Tiền Phong Chim chết vương vãi trên đảo Chim 1

Chim chết vương vãi trên đảo Chim

Nơi chúng tôi cùng 2 thợ lặn thực hiện lặn kiểm tra đáy biển là rạn san hô cách bờ biển xã Quang Phú, TP Đồng Hới chừng 3 hải lí. Sau cú lặn đầu tiên chừng 1 phút, người thợ lặn mang lên 2 tay 2 con cá to đã chết, bắt đầu thối rữa. Người thợ lặn cho biết, nước dưới đáy biển có màu trắng đục, cá chết la liệt, nằm xếp lớp dưới đáy biển. Để chứng minh điều mình nói, người thợ lặn liên tục mang lên nào là cá, ngao, sò, san hô… chết và đang thối rữa.

Chùm ảnh về cá chết xếp lớp dưới đáy biển được đăng trên Tiền Phong điện tử (TPO) lập kỷ lục về lượng view từ trước đến nay mà TPO đạt được. Nhiều trang mạng phản động đã lấy lại bài báo để xuyên tạc tình hình nhằm kích động dân chúng. Trước sự nhạy cảm của một vấn đề đang rất nóng, Ban Biên tập báo Tiền Phong đã quyết định rút bài báo xuống. Chỉ sau hơn 1 giờ đồng hồ đăng tải, nhưng bài báo đã thu hút hơn 1 triệu người đọc.