Số phận của hiệp ước kiểm soát vũ khí hạt nhân cuối cùng giữa Nga - Mỹ

RT đưa tin, trong thông điệp liên bang ngày 21.2, Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố đình chỉ Hiệp ước New START (Hiệp ước START mới). Ông Putin viện dẫn sự thất bại của Washington trong việc giữ nguyên hiệp ước và sự tham gia ngày càng sâu của Mỹ vào cuộc xung đột Ukraina.

Tổng thống Putin nhấn mạnh, Nga không rút khỏi Hiệp ước New START mà chỉ đình chỉ việc tham gia. Ông cũng cho biết đã ký sắc lệnh đưa các tổ hợp chiến lược trên mặt đất mới vào trực chiến.

Hiệp ước START mới là di sản cuối cùng còn sót lại trong nỗ lực của Mỹ và Liên Xô nhằm ngăn chặn sự hủy diệt hạt nhân bằng cách chấp nhận các giới hạn đối với kho vũ khí của từng bên và xây dựng lòng tin lẫn nhau.

Di sản Chiến tranh Lạnh

START là viết tắt của “Hiệp ước cắt giảm vũ khí chiến lược” và ban đầu là tên của một văn bản được Tổng thống Mỹ George H. W. Bush và nhà lãnh đạo Liên Xô Mikhail Gorbachev ký vào năm 1991.

Hiệp ước START là một phần trong nỗ lực kéo dài hàng thập kỷ của hai siêu cường nhằm hạn chế số lượng vũ khí hạt nhân chiến lược mà từng nước sở hữu theo cách không mang lại lợi thế cho bên nào.

Quá trình tương tự đã tạo ra Hiệp ước Chống tên lửa đạn đạo (ABM) năm 1972, bảo vệ khả năng răn đe bằng cách hạn chế sử dụng tên lửa đánh chặn, và Hiệp ước Lực lượng hạt nhân tầm trung (INF) năm 1987, cấm tên lửa có khả năng hạt nhân tầm ngắn nhằm giảm căng thẳng ở châu Âu.

New START là kế thừa mới nhất Hiệp ước START, được ký dưới thời chính quyền Tổng thống Barack Obama.

Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố đình chỉ Hiệp ước New START trong thông điệp liên bang ngày 21.2. Ảnh: Kremlin

Tin tưởng nhưng cần xác minh

Hiệp ước đặt ra giới hạn đối với các thiết bị hạt nhân và phương tiện phóng hạt nhân, bao gồm ICBM (tên lửa đạn đạo liên lục địa), SLBM (tên lửa đạn đạo phóng từ tàu ngầm) và máy bay ném bom tầm xa mà các bên có thể sở hữu và triển khai. Các mức trần vẫn đủ cao để giữ cho Mỹ và Nga là những cường quốc hạt nhân lớn nhất thế giới.

Hiệp ước cũng trao cho các bên đặc quyền kiểm tra các địa điểm quân sự của nhau để xác minh sự tuân thủ.

Rút khỏi các hiệp ước

Phần lớn những gì Liên Xô và Mỹ tạo ra dưới danh nghĩa ổn định chiến lược đã bị xóa bỏ.

Tổng thống George W Bush đã rút Mỹ ra khỏi Hiệp ước ABM, tuyên bố rằng Mỹ phải tự bảo vệ mình và châu Âu khỏi “các quốc gia bất hảo”.

Trong mắt Nga, các bãi phóng tên lửa đánh chặn mà Mỹ xây dựng sau đó ở Đông Âu là một mối đe dọa lớn, vì chúng có khả năng được sử dụng để bắn tên lửa hành trình chống lại Nga.

Hiệp ước INF đã bị Tổng thống Mỹ Donald Trump hủy bỏ, tuyên bố rằng Nga vi phạm hiệp ước và điều đó đã hạn chế Lầu Năm Góc trong cuộc đối đầu với Trung Quốc. Ông cũng hủy bỏ Hiệp ước Bầu trời mở - hiệp ước cho phép các quốc gia thành viên, bao gồm cả Mỹ và Nga, công khai thu thập thông tin về lực lượng và hoạt động quân sự của nhau.

Chính quyền của Tổng thống Donald Trump dự định để Hiệp ước New START hết hạn, nhưng chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2020 của Tổng thống Joe Biden đã cho phép ông gia hạn hiệp ước đến năm 2026.

Một thỏa thuận quân sự quan trọng khác có sự tham gia của Mỹ và Nga là Hiệp ước về các Lực lượng Vũ trang thông thường ở Châu Âu (CFE) năm 1990 trên thực tế đã bị chấm dứt theo sắc lệnh của Nga, sau khi Tổng thống Vladimir Putin ký sắc lệnh "Về việc Liên bang Nga đình chỉ hiệu lực của Hiệp ước CFE và các hiệp ước quốc tế liên quan tới văn kiện này" vào năm 2007.

Tranh cãi

Trong bối cảnh xung đột ở Ukraina, Mỹ và Nga cáo buộc lẫn nhau không tạo điều kiện cho các cuộc thanh sát theo Hiệp ước New START. Đầu tháng này, NATO cùng Mỹ chính thức chỉ trích Mátxcơva, cáo buộc Nga vi phạm hiệp ước.

Khi Tổng thống Putin công bố quyết định chính thức đình chỉ tham gia New START, ông cáo buộc NATO giúp Ukraina thực hiện các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái vào các sân bay của Nga - căn cứ của các máy bay ném bom tầm xa. Ông Putin tuyên bố, với việc Washington theo đuổi "thất bại chiến lược" đối với Nga, sẽ không có ý nghĩa gì khi tuân theo hiệp ước.

Nhà lãnh đạo Nga nói thêm, các kho vũ khí của Anh và Pháp cũng cần được tính đến trong bất kỳ thỏa thuận nào trong tương lai về cắt giảm hạt nhân.

Phản ứng của Mỹ và NATO

Reuters dẫn lời Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken nói rằng quyết định của Nga dừng tham gia New START là "vô trách nhiệm" và Washington sẽ theo dõi cẩn thận để xem Mátxcơva thực sự làm gì.

Tổng Thư ký NATO Jens Stoltenberg (giữa) gặp Ngoại trưởng Ukraina Dmitri Kuleba (trái) và Cao ủy EU về chính sách an ninh và đối ngoại Josep Borrell (phải) tại trụ sở NATO ở Brussels, Bỉ, ngày 21.2.2023. Ảnh: NATO

Tổng Thư ký NATO Jens Stoltenberg cho rằng Nga nên xem xét lại quyết định đình chỉ Hiệp ước New START.

Ông Stoltenberg nói trong cuộc họp báo ngày 21.2: “Tôi lấy làm tiếc về quyết định của Nga đình chỉ việc tham gia New START. Nhiều vũ khí hạt nhân hơn và ít kiểm soát vũ khí hơn khiến thế giới trở nên nguy hiểm hơn. Đó là lý do tại sao hôm nay tôi kêu gọi Nga xem xét lại quyết định của mình”.

Hiệp ước New START, được phê chuẩn vào năm 2011, hạn chế số đầu đạn hạt nhân chiến lược được triển khai tối đa của mỗi bên là 1.550, giảm gần 30% so với giới hạn trước đó được đặt ra vào năm 2002. Hiệp ước chính thức hết hiệu lực vào tháng 2.2021, song đã được Tổng thống Mỹ Joe Biden và Tổng thống Nga Vladimir Putin gia hạn thêm 5 năm, tới tháng 2.2026.