Phương Tây hoài nghi nỗ lực chống tham nhũng của Ukraine

Ukraine nói rằng họ đang đạt được những bước tiến lớn trong cuộc chiến chống tham nhũng, song các đồng minh phương Tây chưa thực sự tin tưởng vào tuyên bố này.

Các quan chức Ukraine khẳng định họ đang chống tham nhũng quyết liệt như cách quân đội của họ đang chiến đấu ở miền đông. Nhưng các nước phương Tây, trong đó có cả Mỹ, cho rằng họ vẫn chưa làm đủ và đây là nguyên nhân gây căng thẳng ngày càng gay gắt giữa Ukraine và một số đồng minh ủng hộ mạnh mẽ nhất, đe dọa các nguồn hỗ trợ kinh tế và quân sự bổ sung tới nước này.

Gần như mỗi tháng lại, giới chức Ukraine lại công bố một vụ án tham nhũng mới và hàng loạt quan chức cấp cao bị bắt hoặc sa thải. Hồi cuối tháng 5, cựu phó chánh văn phòng tổng thống Ukraine Andrii Smyrnov bị Cục Chống tham nhũng Quốc gia buộc tội "làm giàu bất hợp pháp". Cơ quan này cho biết Smyrnov đã mua bất động sản, xe cộ và các tài sản khác có giá trị gấp hơn 10 lần số lương và tiền tiết kiệm ông báo cáo.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại Paris, Pháp, hôm 16/2. Ảnh: AFP

Hồi tháng 4, Tổng thống Volodymyr Zelensky sa thải Illya Vitiuk, lãnh đạo bộ phận an ninh mạng trực thuộc Cơ quan An ninh Ukraine, vài ngày sau khi truyền thông địa phương đưa tin vợ ông đã mua căn hộ trị giá hơn 500.000 USD ở một khu phố thượng lưu tại thủ đô Kiev.

Trong năm nay, chánh án Vsevolod Knayazev bị buộc tội nhận hối lộ hơn hai triệu USD và bị sa thải ngay lập tức. Một tài phiệt nổi tiếng, Ihor Kolomoisky, người từng ủng hộ mạnh mẽ Tổng thống Zelensky, đã bị bỏ tù với tội danh lừa đảo, tham ô và rửa tiền.

"Số vụ án được phá tăng gấp đôi không có nghĩa là tham nhũng nhiều gấp đôi", Oleksandr Klymenko, lãnh đạo đơn vị chống tham nhũng đặc biệt tại văn phòng tổng công tố Ukraine, cho biết. "Ngược lại, điều đó cho thấy chúng tôi đang làm việc hiệu quả gấp đôi so với trước đây".

Đơn vị của Klymenko là một trong loạt cơ quan chống tham nhũng được Ukraine thành lập sau năm 2014. Trong số này còn có Cục Chống Tham nhũng Quốc gia, Tòa án Chống Tham nhũng Cấp cao, Cơ quan Phòng chống Tham nhũng Quốc gia chịu trách nhiệm xây dựng chính sách loại trừ tham nhũng và một cơ quan chống tham nhũng đặc biệt thuộc Bộ Quốc phòng. Nhiều nhóm dân sự và cơ quan truyền thông cũng tích cực vạch trần nạn tham nhũng ở Ukraine.

Nhiều quan chức Ukraine nói rằng đất nước họ đã đạt được vô số bước tiến lớn và những vụ án được phá gần đây là bằng chứng cho thấy nỗ lực chống tham nhũng của Kiev đã thành công. Nhưng các nước phương Tây lại tỏ ra hoài nghi với tuyên bố này.

Vấn nạn tham nhũng được cho là đã lan rộng ở Ukraine suốt nhiều thập kỷ. Những kẻ đầu sỏ kiểm soát các ngành công nghiệp chủ chốt và nắm cả ghế trong quốc hội. Công chức, trong đó có cả các thẩm phán, cũng bị mua chuộc.

Các thành viên đảng Cộng hòa tại quốc hội Mỹ đã lấy vấn đề tham nhũng là một trong những lý do để cản trở gói viện trợ trị giá 61 tỷ USD cho Ukraine, khiến quân đội nước này thất thế trên chiến trường.

Các quan chức Mỹ, trong đó có Ngoại trưởng Antony Blinken, cho rằng Ukraine "đã thực hiện những bước quan trọng nhưng vẫn còn nhiều việc phải làm" trong nỗ lực chống tham nhũng.

Cuộc gặp giữa Tổng thống Zelensky và Ngoại trưởng Blinken tháng trước đã diễn ra rất căng thẳng. Lãnh đạo Ukraine bày tỏ trân trọng nguồn viện trợ quân sự của Mỹ nhưng tỏ ra thất vọng trước việc Ngoại trưởng Blinken đánh giá không tương xứng nỗ lực chống tham nhũng của Kiev, theo các nguồn tin giấu tên am hiểu vấn đề.

Nhiều thân tín của Tổng thống Zelensky lập luận rằng dù tham nhũng vẫn đặt ra thách thức nghiêm trọng cho chính quyền, nỗ lực chống tham nhũng có thể làm xao lãng mục tiêu tối cao là đánh bại Nga.

Các quan chức cấp cao Ukraine phàn nàn rằng Mỹ và châu Âu thường lấy định kiến về tham nhũng như một cái cớ để trì hoãn hoặc phản đối viện trợ, trong khi chính họ cũng đang đối mặt vấn đề tương tự.

"Nó hoàn toàn không công bằng", Phó thủ tướng Olha Stefanishyna, người đang giám sát quá trình gia nhập EU của Ukraine, năm ngoái nhấn mạnh trong một cuộc phỏng vấn. "Chúng tôi luôn muốn nói rằng 'Tại sao các bạn lại thuyết giảng chúng tôi? Chúng tôi thấy thủ tướng của các bạn cũng bị buộc tội tham nhũng".

Stefanishyna cho biết bà không nghĩ đến bất kỳ quốc gia cụ thể nào, nhưng nhiều sự kiện xảy ra trong hai năm qua là bằng chứng. Các lãnh đạo ở Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha cũng như quan chức Nghị viện châu Âu đã phải đối mặt cáo buộc tham nhũng.

Sau khi phương Tây kêu gọi Ukraine áp đặt các quy tắc vận động hành lang chặt chẽ hơn, Stefanishyna đã viện dẫn một thông tin được công bố năm ngoái rằng Tổng vụ trưởng Khu vực Láng giềng và Mở rộng châu Âu của Ủy ban châu Âu Gert Jan Koopman từ năm 2009 đã sở hữu một khách sạn sang trọng ở Bali, Indonesia mà không phải báo cáo theo quy định EU đề ra.

Olga Savran, giám đốc mạng lưới chống tham nhũng tại Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế Quốc tế, nói rằng Ukraine đã đạt được nhiều tiến bộ, song tham nhũng vẫn là vấn đề lớn đối với "cơ cấu quyền lực" tại nước này, vốn bị các tài phiệt thao túng ở mọi cấp độ.

Các quan chức Ukraine cho biết áp lực lớn nhất nhằm xóa bỏ tham nhũng không đến từ phương Tây mà từ chính người dân. Sự phẫn nộ của công chúng đối với gian lận bầu cử và tham nhũng trong chính phủ đã gây ra hai cuộc cách mạng trong nước và vào năm 2019, cơn thịnh nộ tương tự đã đưa Zelensky lên làm tổng thống với lời hứa rằng ông sẽ xóa bỏ tham nhũng.

Nhà tài phiệt Ukraine Ihor Kolomoisky trên đường tới tòa hồi tháng 9 năm ngoái khi ông bị bắt với cáo buộc gian lận, tham ô và rửa tiền. Ảnh: Reuters

Giới chuyên gia đánh giá những tuyên bố "đao to búa lớn" trong cuộc chiến chống tham nhũng có thể làm hài lòng cử tri Ukraine và các quan chức phương Tây, nhưng nó có nguy cơ đặt ra những kỳ vọng không thực tế với Kiev.

Theo Daria Kaleniuk, lãnh đạo Trung tâm Hành động Chống Tham nhũng Ukraine, chìa khóa cho những nỗ lực này là cải cách tư pháp, "nền tảng" của chống tham nhũng.

Tuy nhiên, dù bất mãn hay cảm thấy bất công thế nào, Ukraine chắc chắn không thể phớt lờ những lời phàn nàn từ phương Tây.

"Bất cứ điều gì chúng tôi làm đều không bao giờ được coi là thành công thực sự", Stefanishyna nói. Nhưng với hàng tỷ USD viện trợ đang đổ tới Kiev, bà hiểu rằng Ukraine cần chứng minh mình đang đối phó tham nhũng hiệu quả.

Vũ Hoàng (Theo Washington Post, AFP, Reuters)