Nửa thế kỷ quan hệ Pháp - Việt: Những bước chân ban đầu

Thấm thoát đã 50 năm đúng kể từ khi lớp thầy giáo đầu tiên môn Pháp văn và môn toán qua Pháp tu nghiệp ở Sèvres và Jussieu vào năm 1973.

Phim Người tình đánh dấu một trong những sự hợp tác điện ảnh đầu tiên giữa Việt Nam và Pháp

Những người đi tu nghiệp năm đó nay cũng đã hưu trí từ lâu. Sau họ là nhiều lớp những tu nghiệp sinh khác, gọi là những stagiaires, thuộc nhiều ngành nghề khác. Trong quá trình trao đổi đó, Viện Trao đổi văn hóa với Pháp (IDECAF) đã đóng một vai trò rất thích đáng.

Phải nói là đào tạo giáo viên tiếng Pháp đã là một trao đổi văn hóa cơ bản mà phía Pháp dốc hết lòng hết sức cho tới đầu thập niên 1990 mới bớt lại sau khi đứng trước thực tế mới là tiếng Pháp không còn được giảng dạy ở trung học nữa do không có học trò, y hệt tình cảnh một ngoại ngữ khác. Thời thế thế thời phải thế!

Trong thực tế đã có những kênh hợp tác khác ngay từ cuối năm 1989 như sang Pháp thực tập nội trú bệnh viện (FFI) do sự thu xếp của một giáo sư chấn thương chỉnh hình ở Marseille, bắt đầu với hai "tay mổ" cặp song sinh Việt - Đức, sau đó hầu như cả bệnh viện của hai bác sĩ đầu đàn này, rồi thì lan ra cả nước...

Sau đó là Hiệp hội Carpentier với các bác sĩ cả phẫu thuật tim lẫn nội khoa sang Pháp tu nghiệp về thành lập Viện Tim TP.HCM, mở đầu cho mổ tim hở cùng đặt stent... động mạch vành.

Ngoài tu nghiệp y khoa, còn tu nghiệp các ngành khác từ nông nghiệp, sắp xếp trưng bày thư viện... cho tới năng lượng hạt nhân! Một sự mở cửa ra khỏi chân trời cũ vào lúc mà các cánh cửa khác còn đóng! Và điều kiện nhất thiết, bên cạnh khả năng chuyên môn, là tiếng Pháp.

Vai trò của IDECAF là không thể chối cãi, tuy đó mới chỉ là một trong những chức năng của viện này, tiếp thu vai trò của Institut Francais (Viện Pháp) cũ: vừa là thư viện vừa là trung tâm dạy tiếng Pháp, vừa là nơi giao lưu văn hóa với Pháp.

Những buổi chiếu phim, những cuộc triển lãm, vài buổi biểu diễn... cũng đủ duy trì một sinh hoạt văn hóa mở ra với bên ngoài, thậm chí có chuyên mục "Chân trời văn hóa, văn nghệ thế giới" xuất hiện một tuần ba lần trên một tờ báo cũng dựa vào nguồn tài liệu ở đây.

Trong bối cảnh đó có thể thấy vai trò "mở đường" của một lớp chủ doanh nghiệp Pháp cuối năm 1989 đầu 1990, mà đầu tiên là SCPA (phân bón Con Cò), các "nhà băng" Pháp như J.M. L. (của BFCE), Y.P. (của Indosuez)... đã "trở lại" Việt Nam vào lúc mà lệnh cấm vận của Mỹ vẫn còn "cấm nhúc nhích"!

Sau đó hợp tác văn hóa với Pháp mở rộng thêm. Năm 1992, lớp tu nghiệp báo chí đầu tiên ở Cirnea (Paris) cùng với ở Lille cho ba nhà báo Việt đầu tiên.

Rồi tất cả trở nên đại trà, trong đó có hợp tác điện ảnh đầu tiên, cứ gọi là như vậy, mà "sản phẩm" đầu tiên là phim Người tình (L'Amant) của đạo diễn Jean -Jacques Annaud, với sự tư vấn của nhà văn Sơn Nam.

Đạo diễn này trước đó đã được khán giả Sài Gòn biết đến tài nghệ qua cuốn phim đoạt giải Cesar 1988 hạng mục Đạo diễn hay nhất là Con gấu, chiếu nhân một lễ Quốc khánh Pháp.

Những ngày xa xưa ấy, phu nhân tổng thống Pháp, bà Danielle Mitterrand, đã âm thầm sang Việt Nam, đến Đà Nẵng vào cuối tháng 5-1991, khánh thành một trung tâm y tế phước thiện do Tổ chức France Libertés tài trợ.

Hai năm sau, đến tháng 2-1993, tổng thống Francois Mitterrand mới sang thăm - đây là chuyến thăm chính thức đầu tiên của một nhà lãnh đạo phương Tây đến Việt Nam.

Giờ quan hệ Pháp - Việt cũng như với các nước khác đã "hà rầm", các chuyến bay thẳng đi Paris luôn đầy chỗ như đi London, Los Angeles, Sydney, Melbourne... khi nay thời thế đã hoàn toàn khác. Nhắc lại để thấy ý nghĩa của những "bước chân âm thầm" đầu tiên mở cửa chân trời.