Nơi chôn cất hàng nghìn ngôi mộ vô danh ở Huế

Chùa Ba Đồn tọa lạc bên đường Tam Thai (thuộc phường An Tây, TP Huế), được bao quanh là hàng nghìn nấm mồ không có nhân thân, lai lịch không rõ ràng.Năm 1803, để xây dựng Kinh thành Phú Xuân, vua Gia Long (1802 - 1819) cho giải tỏa 8 ngôi làng ở bờ Bắc sông Hương, nhà cửa và mồ mả phải di dời. Trong đó, những phần mộ không có người thân được quy tập lên vùng đất này, từ đó "Cồn mồ 8 làng" xuất hiện.Cùng năm, tại Cồn mồ 8 làng, vua Gia Long cho dựng bia đá ghi ơn và hợp táng những người không ai thờ tự, khắc ngày 7 tháng 3 năm Quý Hợi (tức 27.4.1803).Bên cạnh đó, khi xây dựng đàn Nam Giao và lăng Gia Long, các mồ mả vô chủ tiếp tục được dời đến nơi đây, tạo thành cồn mồ thứ hai. Theo tìm hiểu, riêng cồn mồ thứ hai có khoảng 3.700 người được chốt cất. Về sau có thêm một cồn mồ thứ ba, nơi chôn cất gần 2.300 người.Đến năm 1835, vua Minh Mạng cho lập một bàn thờ ở giữa trời (đàn) tại Cồn mồ 8 làng để hàng năm tổ chức cúng tế. Sau đó cho dựng thêm hai đàn nữa để cúng tế những cô hồn của cồn mồ thứ hai và thứ ba.Sau ngày thất thủ Kinh đô (23 tháng 5 Ất Dậu, 1885) Pháp đánh chiếm Huế, người dân và binh lính trong thành bị giết hại khi chạy theo vua ra các cửa Nhà Đồ, cửa Hữu làm chết hàng nghìn người.Ban đầu người chết được lấp hai bên lề đường hoặc ngay trong các vườn nhà. Sau đó, người Pháp bắt dân chúng phải cất bốc hết các mồ mả chôn trong và ngoài Kinh thành. Những mồ vô chủ lại được đưa lên Ba Đồn “hợp táng” hình thành thêm một số cồn mồ nữa. Đó là nơi an nghỉ của quân lính, sĩ quan, thường dân hy sinh trong Kinh thành Huế ngày 23.5 Ất Dậu (5.7.1885), số lượng không rõ.Chữ viết được khắc trên chuông của chùa.Cuối thế kỷ XIX, miếu thờ tại chùa Ba Đồn xuống cấp, bà Nguyễn Thị Lựu (bà ngoại của vua Thành Thái) bỏ tiền trùng tu.Tháng 12. 2005, khu nghĩa địa và chùa Ba Đồn được UBND tỉnh Thừa Thiên Huế xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh, thành phố. Ngày nay, có rất nhiều người ghé chùa Ba Đồn để thắp hương, cúng lễ cầu nguyện.