Những kỳ thủ trở thành kỳ nhân

Trước khi Demis Hassabis thành công với giải Nobel Hóa học năm 2024, làng cờ vua còn nhiều người thành danh ở các lĩnh vực như khoa học, nghệ thuật hay kinh doanh.

Nhà vật lý học Albert Einstein và cựu Vua cờ Emanuel Lasker từng có quan hệ bạn bè và giao đấu trên bàn cờ. Phần thua đều thuộc về cha đẻ của thuyết tương đối.

Einstein cũng từng gửi bản thảo của thuyết tương đối cho Lasker, để ông cho ý kiến góp ý. Khi được hỏi về Lasker, Einstein - chủ nhân Nobel vật lý 1921 - nói: "Không hiểu sao một người tài như anh ấy lại cống hiến cuộc đời cho cờ vua".

Cựu Vua cờ Emanuel Lasker. Ảnh: Chessbase

Trong lịch sử 138 năm của các trận chung kết cờ vua thế giới, có 17 nhà vô địch và được gọi là Vua cờ. Lasker chính là Vua cờ thứ hai, giữ danh hiệu suốt 27 năm 1894-1921. Ông sinh năm 1868 tại Vương quốc Phổ (tên cũ của Đức), là kỳ thủ vĩ đại bậc nhất và cũng là nhà toán học có đóng góp lớn vào sự phát triển của đại số hiện đại, theo chuyên trang toán học MacTutor.

Lasker giới thiệu về khái niệm i-đê-an sơ cấp trong lý thuyết vành, đăng trên tạp chí Mathematische Annalen năm 1905. Định lý toán học Lasker-Noether được đặt theo tên ông và nữ thiên tài toán Emmy Noether. Về cơ bản, nghiên cứu của Lasker giúp các nhà toán học có thể làm việc với một nhóm số hoặc hình theo cách đơn giản hơn, hay biến một bài toán lớn thành những phần nhỏ hơn.

Cũng chính vì nhận thấy tài năng của Lasker, Einstein mới ám chỉ rằng ông đã có thể là nhà toán học lỗi lạc nếu không dành quá nhiều thời gian cho cờ vua. Tuy nhiên, cựu Vua cờ cũng dùng khoa học cho nhiều lĩnh vực khác, như các trò chơi cờ bàn (board game), đánh bài hay đánh phỏm, bằng những cuốn sách hay ấn phẩm dạy chơi theo hướng đơn giản nhưng toàn diện.

Một trong những tố chất không thể thiếu ở một kỳ thủ giỏi, đó là khả năng tính toán. Vì thế, làng cờ cũng từng có nhiều nhà toán học tài năng ngoài Lasker hay Hassabis - Giám đốc điều hành DeepMind vừa đoạt Nobel Hóa học 2024.

Trong đó, Richard Borcherds, 65 tuổi, không thua kém nếu so về thành tích toán học, khi ông từng đoạt huy chương Fields - giải thưởng được coi là danh giá nhất của toán học. Borcherds cũng từng là nhà vô địch cờ vua U21 vùng Midlands ở Anh khi mới 14 tuổi.

Đại kiện tướng John Nunn, 69 tuổi, từng được nhận vào Đại học Oxford danh tiếng khi mới 15 tuổi, phá kỷ lục 451 năm của Cardinal Wolsey. Ông lấy bằng tiến sĩ triết học, làm giảng viên toán của Oxford, trước khi chuyển sang làm kỳ thủ chuyên nghiệp ở tuổi 26.

Tỷ phú Peter Thiel xuất hiện trong một ván cờ vua tại chung kết thế giới giữa Sergey Karjakin và Magnus Carlsen ở New York, Mỹ tháng 11/2016. Ảnh: FIDE

Một Đại kiện tướng khác Andrew Mestel, 67 tuổi, cũng là giáo sư toán ứng dụng tại Đại học Imperial College London, đồng thời nghiên cứu về thủy động lực học và động lực học chất lưu sinh học.

Kiện tướng Quốc gia Mỹ Noam Elkies, 58 tuổi, có thể không đạt trình độ cờ vua như Nunn hay Mestel, nhưng nổi tiếng là giáo sư trẻ nhất lịch sử từng được bổ nhiệm ở Đại học Harvard, khi ông mới 26 tuổi.

Các nhân tài ở những ngành khoa học khác, cũng có không ít người là kỳ thủ mạnh. Milan Vidmar (sinh năm 1885 - mất 1962) là một trong 27 Đại kiện tướng đầu tiên trong lịch sử cờ vua, đồng thời sáng lập Học viện kỹ thuật điện ở Slovenia. Còn Đại kiện tướng Kenneth Rogoff, 71 tuổi, là giáo sư kinh tế Đại học Harvard.

Nổi tiếng nhất có lẽ là tỷ phú Peter Thiel, 57 tuổi, đồng sáng lập ứng dụng thanh toán và chuyển tiền trực tuyến Paypal. Thiel chơi cờ từ năm sáu tuổi, từng là kỳ thủ trẻ hàng đầu Mỹ. Theo dữ liệu của Bloomberg, Thiel đang sở hữu khối tài sản 12,9 tỷ USD.

Cờ vua và nghệ thuật cũng có nhiều điểm tương đồng, đều cần khả năng sáng tạo, trí tưởng tượng, khả năng nhận dạng các hình mẫu hay sự tập trung và kỷ luật. Nhiều kỳ thủ cũng có thành tựu trong lĩnh vực nghệ thuật.

Marcel Duchamp (1887-1968) là họa sĩ, nhà điêu khắc, diễn viên, đạo diễn kiêm kỳ thủ Pháp, góp phần không nhỏ vào cuộc cách mạng nghệ thuật nhựa đầu thế kỷ 20, sánh ngang Pablo Picasso hay Henri Matisse. Duchamp mê cờ vua đến nỗi dành cả đêm nghiên cứu các thế cờ trong tuần trăng mật với vợ, để rồi hai người ly hôn ba tháng sau đó.

Duchamp, ngồi ghế, đạo diễn một ván cờ nghệ thuật năm 1956. Ảnh: MessyNessy

Ở tuổi 36, khi sự nghiệp nghệ thuật ở đỉnh cao, Duchamp bất ngờ chuyển sang đánh cờ vua, rồi nhận danh hiệu Kiện tướng Pháp. Ông còn đại diện Pháp dự Olympiad cờ vua giai đoạn 1928-1933. Duchamp nổi tiếng với câu nói: "Không phải nghệ sĩ nào cũng chơi cờ, nhưng kỳ thủ nào cũng là một nghệ sĩ".

Sergei Prokofiev (1891-1953) cũng là nhà soạn nhạc kiêm nhạc trưởng vĩ đại của Nga, cũng từng thắng cựu Vua cờ Jose Capablanca trong một trận đấu đồng loạt. Tức là Capablanca đánh cùng lúc với nhiều đối thủ trên nhiều bàn cờ, nhưng dù sao chiến thắng đó cũng cho thấy trình độ cờ vua của Prokofiev đáng gờm thế nào.

Nhiều người coi cờ vua là thể thao, nên cũng có nhiều kỳ thủ thành danh trong các thể thao khác. Chẳng hạn Đại kiện tướng Simen Agdestein, 57 tuổi, từng là tiền đạo đội tuyển bóng đá Na Uy. Ông có lẽ là cầu thủ bóng đá đỉnh cao chơi cờ giỏi nhất mọi thời. Hay Yuzvendra Chahal từng đại diện Ấn Độ đánh nhiều giải cờ vua trẻ quốc tế, sau này là thành viên đội cricket vô địch World Cup.

Josh Waitzkin, 48 tuổi, cũng là nhà vô địch thế giới môn đẩy tay (thuật ngữ Anh: Tai Chi push hands, Hán Việt: thôi thủ). Ông từng vô địch cờ vua trẻ Mỹ năm 1993 và 1994. Phim Searching for Bobby Fischer (Tìm kiếm Bobby Fischer) được dựa trên giai đoạn đầu cuộc đời của Waitzkin.

Xuân Bình