Nhiều thách thức trong công tác dân số tại Việt Nam

Theo các chuyên gia, hướng tới những năm tiếp theo, Việt Nam cần tiếp tục nâng cao chất lượng dân số, giảm thiểu các chênh lệch vùng miền, đảm bảo sự phát triển cân đối, bền vững cho các thế hệ sau.

Tuyên truyền cho người dân tại xã Mường Cang, huyện Than Uyên, tỉnh Lai Châu, về Luật Hôn nhân và Gia đình, Luật Bình đẳng giới... (Ảnh: Nguyễn Oanh/TTXVN)

Năm 1994 tại Cairo, Hội nghị quốc tế về Dân số và Phát triển (ICPD) quy tụ đại diện 179 quốc gia; trong đó có Việt Nam đã thông qua chương trình hành động mang tầm nhìn sâu rộng, đặt con người vào vị trí trung tâm trong phát triển.

Chăm sóc trẻ sơ sinh. (Ảnh: Minh Quyết/TTXVN)

Chương trình này đã khẳng định mối quan hệ chặt chẽ giữa dân số và phát triển bền vững, đồng thời thúc đẩy phương pháp tiếp cận tích hợp trong chính sách kinh tế, xã hội và dân số.

Từ đó tới nay, Việt Nam đã giành được nhiều thành tựu trong công tác dân số. Ngày Dân số thế giới 11/7 năm nay tại Việt Nam với chủ đề: "Đầu tư cho công tác dân số là đầu tư cho phát triển bền vững."

Tiến bộ của Việt Nam

Kỷ niệm 30 năm thực hiện Chương trình hành động tại Hội nghị Quốc tế về Dân số và Phát triển (ICPD), thế giới vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Nhu cầu về kế hoạch hóa gia đình vẫn chưa được đáp ứng đầy đủ, góp phần vào tỷ lệ tử vong bà mẹ có thể phòng tránh.

Theo Quỹ Dân số Liên hợp quốc, mỗi ngày trên thế giới, có khoảng 800 phụ nữ trên thế giới tử vong do các nguyên nhân liên quan đến thai sản. Gần một phần ba phụ nữ trên toàn thế giới chịu ảnh hưởng của bạo lực giới, làm nổi bật nhu cầu nâng cao quyền tự chủ về sức khỏe sinh sản và tình dục.

Hiện, mới có khoảng 55% phụ nữ có khả năng tự đưa ra quyết định về sức khỏe sinh sản và tình dục của bản thân. Một nửa dân số thế giới hiện sống tại các khu đô thị, con số này dự kiến sẽ đạt gần 70% vào năm 2050. Đô thị hóa nhanh chóng cũng đặt ra những thách thức đặc biệt cho hạ tầng và cung cấp dịch vụ.

Cũng theo Quỹ Dân số Liên hợp quốc, từ năm 2022-2030, nếu chúng ta chi thêm 79 tỷ USD để giải quyết vấn đề nhu cầu chưa được đáp ứng về kế hoạch hóa gia đình và phòng tránh tử vong bà mẹ, có thể sẽ ngăn chặn 400 triệu trường hợp mang thai ngoài ý muốn, cứu sống khoảng 1 triệu phụ nữ và tạo ra 660 tỷ USD lợi ích kinh tế.

Đối với nỗ lực giảm thiểu tình trạng tảo hôn, nếu đầu tư khoảng 152 tỷ USD từ năm 2022 đến năm 2030, sẽ tránh được khoảng 230 triệu trường hợp, đảm bảo 386 triệu bé gái được đến trường và mang lại 5.100 tỷ USD lợi ích kinh tế. Trong 30 năm qua, Việt Nam đã áp dụng nhiều phương pháp sáng tạo để giải quyết tình trạng bất bình đẳng, thu hẹp khoảng cách phát triển kinh tế-xã hội giữa các vùng và các nhóm dân cư.

Nghị quyết 21-NQ/TW về Công tác dân số trong tình hình mới cũng chỉ rõ quan điểm chỉ đạo của Ban Chấp hành Trung ương Khóa XII: Dân số là yếu tố quan trọng hàng đầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Công tác dân số và phát triển là nhiệm vụ chiến lược, vừa cấp thiết vừa lâu dài; là sự nghiệp của toàn Đảng, toàn dân.

Theo các chuyên gia, Việt Nam đã vượt qua xu hướng toàn cầu về giảm tỷ lệ tử vong bà mẹ và đạt mức sử dụng các biện pháp tránh thai hiện đại cao. Những thành tựu này không chỉ là kết quả của các chính sách dân số hiệu quả mà còn là minh chứng cho sự quyết tâm, nỗ lực không ngừng của các cấp, ngành, toàn thể nhân dân trong xây dựng xã hội phát triển bền vững và công bằng. Thành tựu của Việt Nam trong lĩnh vực dân số và phát triển đã được ghi nhận qua nhiều năm. Từ năm 2006, tỷ lệ tăng dân số đã được khống chế thành công, duy trì mức sinh thay thế. Cơ cấu dân số đã chuyển dịch tích cực, với lực lượng lao động trong độ tuổi gia tăng mạnh mẽ.

Theo báo cáo của Bộ Y tế, quy mô dân số năm 2023 của Việt Nam là khoảng 100 triệu dân, tốc độ tăng dân số 0,84%. Số lượng và tỷ trọng dân số ở độ tuổi lao động chiếm gần 70%, trong giai đoạn cơ cấu dân số vàng. Chất lượng dân số được cải thiện toàn diện, tuổi thọ trung bình tăng nhanh và cao hơn nhiều quốc gia có cùng mức thu nhập bình quân đầu người. Tình trạng suy dinh dưỡng và tỷ lệ tử vong ở bà mẹ, trẻ em đã giảm mạnh.

Tầm vóc và thể lực của người Việt Nam cũng được cải thiện đáng kể. Dân số đã được phân bố hợp lý hơn, gắn liền với quá trình đô thị hóa, công nghiệp hóa và yêu cầu phát triển kinh tế-xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh. Công tác tuyên truyền và giáo dục về dân số, kế hoạch hóa gia đình đã đạt được đột phá. Mỗi cặp vợ chồng có 2 con đã trở thành chuẩn mực, lan tỏa sâu rộng trong toàn xã hội. Dịch vụ dân số và kế hoạch hóa gia đình đã được mở rộng, nâng cao chất lượng, đáp ứng tốt nhu cầu của người dân.

Tiến sỹ Phạm Vũ Hoàng, Phó Cục trưởng Cục Dân số thuộc Bộ Y tế, cho biết Đảng, Nhà nước luôn quan tâm đến công tác dân số và luôn có sự điều chỉnh chính sách để phù hợp với bối cảnh và tình hình thực tế Việt Nam trong bối cảnh quốc tế và đề dân số trong nước đòi hỏi phải có những đổi mới công tác dân số để giải quyết toàn diện đồng bộ và căn bản hơn các vấn đề về dân số góp phần vào sự phát triển nhanh, bền vững của đất nước.

Vẫn còn nhiều thách thức trong công tác dân số

Việt Nam đã thành công trong việc ổn định tỷ lệ tăng dân số từ năm 2006, duy trì mức sinh thay thế. Chuyển đổi dân số tích cực với lực lượng lao động trẻ đã thúc đẩy năng suất kinh tế. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều thách thức lớn như chênh lệch tỷ lệ sinh giữa các vùng, già hóa dân số nhanh chóng và mất cân bằng giới tính khi sinh. Giải quyết những vấn đề này là cần thiết để duy trì phát triển kinh tế và xã hội bền vững.

Chênh lệch mức sinh đáng kể giữa các vùng, đối tượng và nguy cơ không đạt được mục tiêu duy trì mức sinh thay thế trên phạm vi toàn quốc đang là một thách thức lớn. Tốc độ già hóa dân số nhanh và sớm trở thành quốc gia dân số già là thách thức lớn cho phát triển kinh tế và an sinh xã hội. Tỷ số giới tính khi sinh vẫn luôn ở mức cao; tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết vẫn chậm khắc phục.

Chất lượng dân số, nhất là tại vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn còn hạn chế và một số nội dung quan trọng khác sẽ tác động trực tiếp đến đời sống, xã hội và sự phát triển bền vững của đất nước cả trong hiện tại và tương lai.

Hướng đến Ngày Dân số Thế giới 11/7 năm nay, Bộ Y tế đã đề nghị y tế các địa phương định hướng triển khai hoạt động nhằm nâng cao nhận thức và thúc đẩy sức khỏe sinh sản. Trong đó, các chiến dịch nâng cao nhận thức nhấn mạnh lợi ích của việc sinh đủ hai con, bình đẳng giới và quyền tự chủ về sinh sản.

Cùng với đó, việc khám sức khỏe và tư vấn trước hôn nhân cho thanh niên cần được tiến hành thường xuyên để đảm bảo thai kỳ khỏe mạnh và phòng ngừa các bệnh di truyền. Tuân thủ pháp luật cũng được đề cao, trọng tâm là thực hiện nghiêm các quy định về cấm tảo hôn và hôn nhân cận huyết nhằm bảo vệ đa dạng di truyền.

Các nội dung truyền thông cho người dân trên toàn quốc hướng tới việc nêu lợi ích của việc sinh đủ hai con; chuyển đổi hành vi về giới và bình đẳng giới, không lựa chọn giới tính thai nhi; nâng cao vai trò, vị thế của phụ nữ và trẻ em gái trong gia đình, cộng đồng và xã hội.

Đặc biệt, nội dung truyền thông cũng nhấn mạnh việc việc tư vấn và khám sức khỏe trước khi kết hôn cho nam/nữ thanh niên; thực hiện tầm soát, chẩn đoán, điều trị một số bệnh tật trước sinh, sơ sinh; phổ biến các quy định của pháp luật về cấm tảo hôn, kết hôn cận huyết thống, tạo sự đồng thuận của các tầng lớp nhân dân, cộng đồng về thực hiện giảm thiểu tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống.

Khi Việt Nam và cộng đồng quốc tế nhìn lại 30 năm thực hiện các chiến lược phát triển dân số, những thách thức vẫn tồn tại song hành cùng các thành tựu đáng ghi nhận.

Theo các chuyên gia, hướng tới những năm tiếp theo, Việt Nam cần tiếp tục nâng cao chất lượng dân số, giảm thiểu các chênh lệch vùng miền và đảm bảo sự phát triển cân đối, bền vững cho các thế hệ mai sau./.