Người Công giáo đón Tết Nguyên đán

Mỗi dịp Tết Nguyên Đán, các tín hữu Công giáo Việt Nam cử hành 5 thánh lễ để tạ ơn Thiên Chúa, cầu bình an và hái lộc Lời Chúa như một phương châm sống cho năm mới.

Trong những ngày cuối năm, người Công giáo dọn dẹp nhà cửa, gói bánh chưng, bánh tét và thực hiện nghi thức tảo mộ để bày tỏ lòng tôn kính tổ tiên. Người Công giáo Việt Nam không cúng ông Công, ông Táo. Mỗi gia đình, dòng họ ấn định một ngày tảo mộ, thường từ 27-30 tháng Chạp, để con cháu đi làm ăn xa kịp về tham dự. Giáo dân cũng đến nhà thờ cầu nguyện cho ông bà, tổ tiên đã qua đời, dọn mình xưng tội cuối năm, thăm hỏi và tặng quà cho người già, người nghèo trong xóm đạo, đồng thời tham dự thánh lễ Tất niên tạ ơn năm cũ.

Đến viếng vườn thánh Phúc Thiện (giáo xứ Vĩnh Thiện và Phúc Lạc, giáo phận Thanh Hóa), từ sáng sớm 27 tháng Chạp, bà Maria Nguyễn Thị Huệ, 60 tuổi, đặt hoa cúc tươi lên các mộ phần của người thân, thắp một bó hương lớn chia cho những người có mặt. Khác với truyền thống dân gian, người Công giáo không mời tổ tiên về nhà ăn Tết. Họ tin rằng các linh hồn luôn hiệp thông với con cháu qua giờ kinh và lời cầu nguyện.

Đêm 30 Tết, các gia đình Công giáo không làm mâm cúng tất niên mà tập trung ăn cơm tất niên, sau đó đến nhà thờ dự thánh lễ giao thừa cầu bình an cho năm mới. Nhiều giáo xứ tổ chức lễ cuối ngày, khi kết thúc gần kề thời khắc giao thừa. Mọi người tan lễ khi tiếng pháo đã rộn ràng khắp nơi. Gặp bất cứ ai trong thời khắc đầu năm mới, các Kitô hữu đều chúc nhau bình an, may mắn, thịnh vượng.

Giáo dân ai về nhà nấy, không quan niệm chuyện xông đất. Nhiều nhà chọn đốt lửa trước ngõ khi đất trời chuyển giao năm cũ sang năm mới. Bà Huệ thắp hương trên bàn thờ Chúa, vái ba vái để kính thờ Thiên Chúa Ba Ngôi và cùng con cháu đọc kinh, hát thánh ca ca tụng, tạ ơn Thiên Chúa, đồng thời xin ơn lành cho gia đình mình trong năm mới. "Người Công giáo chỉ thắp hương trên bàn thờ Chúa, không vái bốn phương ngoài sân", bà Huệ nói.

Bà Maria Nguyễn Thị Huệ và các con, cháu thắp hương trước phần mộ thân nhân, ngày 27 tháng Chạp. Ảnh: Nguyễn Đông

Sau phút cầu nguyện "xin Chúa rộng ban cho năm mới dồi dào phúc lộc và đầy lòng hăng hái làm việc lành", mọi người chúc tuổi nhau, ông bà, cha mẹ lì xì cho con cháu. Các nghi lễ bà Huệ thực hiện phản ánh cách thực hành chung của hơn 7 triệu tín hữu Công giáo Việt Nam, được các gia đình gìn giữ và truyền lại qua các thế hệ. Các linh mục cũng nhắc nhở giáo dân dành thời gian đoàn viên với gia đình, tránh chè chén say sưa hay cờ bạc.

Trong ba ngày Tết, tại hơn 7.000 cơ sở thờ tự của người Công giáo trên cả nước đều cử hành các thánh lễ Tân niên: Mùng một cầu bình an, Mùng hai kính nhớ tổ tiên và ông bà cha mẹ, Mùng ba thánh hóa công ăn việc làm. Tại nhiều giáo xứ, thánh lễ ngày Mùng hai được cử hành ở vườn thánh, nơi giáo dân kết hợp dự lễ và viếng mộ tổ tiên.

Hái lộc thánh bằng câu Lời Chúa

Cuối thánh lễ Tân niên, các tín hữu sẽ xếp hàng rước lên trên cung thánh để hái lộc. Lộc thánh là những khổ giấy nhỏ in những câu Lời Chúa được trích từ Kinh Thánh, được cuộn tròn lại treo trên cành mai hay cành đào. Một số nơi những người giúp việc không có nhiều thời gian chuẩn bị thì lộc thánh đơn sơ đặt trên các khay để tín hữu "hái".

Người Công giáo hái Lộc thánh sau khi rước Mình Thánh trong thánh lễ Tân niên. Ảnh: Nguyễn Đông

Linh mục Giuse Nguyễn Văn Định (Dòng Thánh tâm Huế) cho biết người Việt Nam có tập tục hái lộc vào ngày đầu xuân, mong phát đạt, thịnh vượng trong năm mới. Tập tục này khi hội nhập vào sinh hoạt đầu năm của người Công giáo, thay vì hái lá bẻ cành, các tín hữu sẽ nhận một câu Lời Chúa làm phương châm sống trong năm cho mình và gia đình.

Thông thường, mỗi gia đình sẽ cử một đại diện lên nhận lộc thánh, không có cảnh chen lấn hay giành giật. Tại nhiều xứ đạo, các linh mục sẽ dành một khoản tiền để lì xì đầu năm cho tất cả người đi dự lễ. Không khí rộn ràng sau thánh lễ ngày đầu năm mới khi mọi người bất kể quen thân hay không khi gặp nhau đều chia sẻ về câu Lời Chúa mình vừa hái được. Lộc thánh được mỗi gia đình đóng khung, treo trang trọng cạnh bàn thờ để đọc và ghi nhớ trong lòng, nhắc nhở nhau thực hành để sống yêu thương, thiện lành hơn.

Sau lễ ở thánh đường và rước lộc thánh về nhà, gia đình con cháu tập trung về nhà ông bà, bố mẹ để chúc Tết, lì xì và dùng bữa cơm sum họp đầu năm, rồi mới đi thăm hỏi, chúc Tết những người trong họ hàng, lối xóm. Lễ vật đơn giản, đôi khi chỉ là gói bánh nhỏ, thậm chí đi chúc Tết "chay" (không mang lễ vật), nhưng mọi người cùng cầu chúc bình an, may mắn, mạnh khỏe trong năm mới.

Lộc thánh - câu lời Chúa được giáo dân bỏ vào khung, treo lên bàn thờ. Ảnh: Nguyễn Đông

Những đôi mới cưới năm vừa qua (gọi là tết mới) thì sắm một phần lễ vật để đi đến chúc tuổi từng nhà ông bà, anh em, họ hàng đôi bên, cốt để mọi người biết mặt, tâm sự cùng nhau. Những nhà được "Tết mới" nhận lễ vật và trao lại cho cặp vợ chồng "Tết mới" để tiếp tục đi đến những người khác, đồng thời lì xì một số tiền nhỏ lấy may mắn.

Từ lễ cầu mùa đến lễ cầu an năm mới

Linh mục Giuse Phạm Đình Ái, cố vấn Ủy ban Phụng tự Hội đồng Giám mục Việt Nam, cho biết đạo Công giáo khi vào Việt Nam đã "có nhiều nỗ lực" để thích nghi và phù hợp với văn hóa và truyền thống Việt Nam, trong đó phải kể đến việc thờ kính ông bà tổ tiên và có thêm các thánh lễ theo truyền thống dân tộc.

Giải thích về các thánh lễ dịp Tết Nguyên đán, linh mục Phạm Đình Ái cho biết Hội thánh Công giáo từ ngày xưa có lễ Cầu mùa ở phương Tây, tổ chức hai lần trong năm. Lần thứ nhất là cuộc rước kiệu cầu mùa ngày 25/4 (lễ Thánh Maccô) có nguồn gốc từ Roma cầu mong mùa màng được bảo vệ. Đức Giáo hoàng Gregorio Cả (thế kỷ thứ 6) đã Kitô hóa lễ này và chuyển nó thành ngày để đi rước và cầu nguyện xin Chúa bảo vệ và chúc phúc cho các cánh đồng.

Lễ cầu mùa lần hai phát xuất từ Gaul vào thế kỷ thứ 5, với những cuộc rước cầu nguyện cho khỏi thiên tai và quân thù xâm lược. Các tín hữu phải thống hối qua việc giữ chay và kiêng thịt để chuẩn bị cho cử hành lễ Thăng thiên (kính Chúa Giêsu lên trời). Đến năm 816, Đức Giáo hoàng Leo III đã đưa tập tục ba ngày cầu mùa vào phụng vụ Roma và phổ biến khắp Hội Thánh Rôma từ đó.

Tại Việt Nam, các vị thừa sai thế kỷ 17-18 đã phổ biến cho các xứ đạo sinh sống chủ yếu bằng nghề nông nghiệp về tập tục đọc kinh cầu mùa vào ngày lễ mừng kính Chúa Giêsu lên trời, xin Chúa cho mùa màng được tươi tốt. Đức Giáo hoàng Pius 12 đã cho phép một số vùng truyền giáo ở các đảo Thái Bình Dương được cử hành lễ Cầu mùa vào tháng 10 hoặc tháng 11.

Linh mục Gabriel Nguyễn Ngọc Tuấn, Quản xứ Chính Trạch (Giáo phận Đà Nẵng) lì xì cho các em nhỏ diễn văn nghệ, trong thánh lễ Tân niên. Ảnh: Nguyễn Đông

Sau nhiều dịch chuyển, từ năm 1969, những ngày cầu nguyện đặc biệt này không còn trong lịch phụng vụ Rôma nữa và Hội Đồng Giám mục được quyền tùy tập tục địa phương để quyết định thiết lập cho nước mình một hay nhiều ngày lễ cầu bình an và cầu mùa. Giáo hội Công giáo Việt Nam từ năm 1992 đã ra quyết định Tết Nguyên đán có 5 thánh lễ như trên.

Trong cuốn Kinh nguyện và gia lễ Công giáo, linh mục Gioan Phêrô Võ Tá Khánh (Ban Văn hóa Giáo phận Quy Nhơn) cho biết thánh lễ ba ngày đầu năm cũng được bố theo hướng: với Chúa, với nhau và với mọi người. Mùng một Tết các tín hữu hướng lên Thiên Chúa là nguồn cội nguyên thủy để bày tỏ lòng biết ơn và tin cậy tuyệt đối.

Mùng hai Tết, mọi người hướng về cội nguồn là tổ tiên, ông bà đã khuất. Có những vị đang hưởng hạnh phúc tròn đầy với Thiên Chúa, có những vị đang được Chúa thanh luyện để có thể hiệp nhất với Chúa sâu xa hơn. Tín hữu xin tổ tiên phù hộ cho mình trước tòa Chúa và cũng xin Chúa sớm hoàn tất cuộc thanh luyện cho những vị còn bất toàn.

Sự hiệp thông với những người đã khuất nhắc nhở các tín hữu vun trồng tình hiệp thông với những người gần gũi đang sống trên trần gian, đó là ông bà, cha mẹ và anh chị em trong gia đình, mọi người trong gia tộc, mọi thành phần trong Hội thánh, cụ thể là trong các xứ đạo.

Mùng ba Tết, khi cầu nguyện cho công ăn việc làm trong năm mới đạt được kết quả, các tín hữu cũng hướng đến những người mình sẽ gặp gỡ, giao tiếp qua các công việc hàng ngày. "Người Công giáo cầu nguyện cho mình sẽ đến với mọi người trong tâm tình cùng chung tay góp sức xây dựng một xã hội công bằng, yêu thương, ấm no và hạnh phúc", linh mục Võ Tá Khánh cho biết.

Ngoài ra dịp Tết Nguyên đán, Giáo hội Công giáo Việt Nam cũng quyết định cử hành nhiều thánh lễ khác theo truyền thống dân tộc, gồm một lễ dịp Tết Trung thu (cầu cho thiếu nhi), một lễ dịp 5 tháng 5 âm lịch (cầu cho mùa màng tươi tốt và công việc làm ăn thuận lợi) và một lễ dịp Quốc khánh (cầu cho Tổ quốc).