Nghề rèn của người Mông ở Điện Biên là Di sản Phi vật thể Quốc gia

Cùng với sự tỉ mỉ, những người thợ làm nghề rèn ở Điện Biên có bí quyết riêng để hoàn thiện sản phẩm tốt nhất, tạo ra những nông cụ thiết thực phục vụ đời sống, tăng thêm thu nhập.

Nghệ nhân người Mông tỉnh Điện Biên thực hành nghề rèn. (Ảnh: Xuân Tư/TTXVN)

Dân tộc Mông chiếm 1/3 dân số tỉnh Điện Biên. Họ sinh sống ở hầu khắp các huyện, thị, thành phố, song nhiều nhất vẫn là ở các huyện vùng cao Tủa Chùa, Tuần Giáo, Nậm Pồ, Mường Chà, Mường Nhé, Điện Biên Đông.

Đồng bào người Mông có nhiều nghề thủ công mang đậm nét văn hóa dân tộc, trong đó nghề rèn là một trong những nghề truyền thống lâu đời, gắn liền với hoạt động sản xuất của bà con.

Ngày 21/10, nghề rèn của người Mông tỉnh Điện Biên đã được trao giấy chứng nhận Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia.

Từ xa xưa, người Mông luôn chọn địa hình vùng cao của miền núi để sinh sống. Cũng bởi sinh sống ở vùng núi cao, cách xa trung tâm xã, huyện mà đời sống của họ theo hướng tự cung tự cấp. Bởi vậy mà việc gì người Mông cũng giỏi, từ rèn dao, rèn cuốc, xẻng, làm giấy, làm hương đến tự làm trang phục để mặc.

Nghệ nhân người Mông tỉnh Điện Biên thực hành nghề rèn. (Ảnh: Xuân Tư/TTXVN)

Ngày nay, nhiều vật dụng trong nhà đã dễ dàng mua được ở chợ xã, chợ huyện nhưng nhiều người Mông vẫn giữ nghề rèn truyền thống.

Để làm ra một sản phẩm, người thợ rèn phải trải qua rất nhiều công đoạn, từ cắt sắt tạo hình, nung, đập, nhúng nước, rồi lại nung, đập cho tới khi định hình được sản phẩm thì mài cho sắc, làm tay cầm.

Để rèn được một con dao nhanh và đẹp từ hình dáng cũng như sử dụng tốt, thông thường có hai cách rèn chính. Có người rèn dao sẽ được hình thành từ phần chuôi trước, rồi mới đến phần lưỡi. Nhưng có người thì ngược lại, khi nào rèn được phần lưỡi ưng ý người ta mới trau chuốt đến phần chuôi. Đây là cách rèn hay được áp dụng nhiều nhất.

Người Mông quan niệm hình dáng của dao không quan trọng mà quan trọng là ở chất lượng. Hình dáng có thể sửa được nhưng độ sắc của dao thì chỉ rèn một lần. Để có thể học được nghề rèn, người thợ phải có sức khỏe, có cảm nhận thật tinh tế của đôi tai và đôi mắt. Quan trọng phải dùng tay, dùng sức, sự cảm nhận, đặc biệt là sự nhạy bén của đôi mắt. Để có một con dao tốt, đòi hỏi người thợ rèn phải có kỹ thuật điêu luyện, được đúc kết qua nhiều năm chứ không có một công thức chung nào cả.

Theo các nghệ nhân, trong khâu tôi thép của người Mông có một bí quyết riêng để tạo nên những sản phẩm nông cụ truyền thống có chất lượng cao. Đó là khả năng nhìn màu thép để đưa vào tôi. Người Mông có nhiều cách tôi thép khác nhau, có loại thép thì tôi bằng nước có cho một lượng muối vừa phải, có loại thì tôi bằng nước của thân cây chuối và cũng có thể là bằng dầu nhớt. Người thợ phải biết cách xem loại thép để chọn cách tôi như thế thì dao mới sắc và bền.

Trao chứng nhận Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia đối với Nghề rèn của người Mông tỉnh Điện Biên cho các lãnh đạo và chủ thể ở các địa phương trên địa bàn tỉnh. (Ảnh: Xuân Tư/TTXVN)

Sau khi tôi xong là đến giai đoạn mài dao, người Mông thường mài dao bằng đá suối. Và tất nhiên không phải hòn đá suối nào cũng có thể dùng để mài dao. Đây cũng là một bí quyết để giúp hoàn thiện sản phẩm tốt nhất.

Nghề rèn không chỉ giúp đồng bào Mông ở Điện Biên tạo ra những nông cụ thiết thực, phục vụ đời sống mà còn là nét văn hóa độc đáo. Hiện nay, trong các thôn, bản người Mông, chỉ còn rất ít hộ lưu giữ nghề rèn truyền thống nhưng nhu cầu sử dụng nông cụ rèn vẫn rất lớn, do đó, một số hộ vẫn giữ nghề rèn, tạo ra nông cụ để bán tại các phiên chợ, tăng thêm thu nhập.

Trong khuôn khổ Tuần Văn hóa, Thể thao và Du lịch huyện Tủa Chùa năm 2023, Ủy ban Nhân dân huyện Tủa Chùa (tỉnh Điện Biên) đã tổ chức Lễ công bố và trao Giấy chứng nhận Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia Nghề rèn của người Mông tỉnh Điện Biên.

Tại buổi lễ, ông Lò Văn Tiến, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Điện Biên khẳng định sự đóng góp không ngừng nghỉ của các thế hệ nghệ nhân, cộng đồng dân tộc Mông đã nâng niu, trao truyền và gìn giữ nét văn hóa đặc sắc này.

Phó Chủ tịch tỉnh Điện Biên đề nghị trong thời gian tới, các chủ thể tiếp tục tuyên truyền, quảng bá các giá trị của di sản; khuyến khích việc tăng cường truyền dạy nghề rèn cho thế hệ trẻ, nâng cao chất lượng sản phẩm và chủ động tìm đầu ra cho các sản phẩm; lựa chọn các cá nhân tiêu biểu để lập danh sách đề nghị công nhận Nghệ nhân Ưu tú, Nghệ nhân Nhân dân.

Ông Lò Văn Tiến, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Điện Biên cũng đề nghị ngành chức năng có giải pháp thiết thực, cụ thể để gìn giữ và phát huy bản sắc độc đáo của Di sản, góp phần đưa di sản thành tài sản, biến tiềm lực thành nguồn lực phát triển, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân./.