Nga và NATO cùng rút khỏi hiệp ước ngăn chặn leo thang xung đột Đông - Tây

Binh sĩ Mỹ trong cuộc tập trận của NATO (ảnh minh họa). Ảnh: AFP

Hiệp ước CFE được ký một năm sau khi Bức tường Berlin sụp đổ, đặt ra giới hạn với các loại thiết bị quân sự thông thường mà NATO và khối Hiệp ước Warsaw khi đó có thể triển khai. Nga đã đình chỉ tham gia hiệp ước từ năm 2007 và rút hoàn toàn khỏi các cơ chế của hiệp ước từ năm 2015. Tháng 5.2023, Tổng thống Vladimir Putin ký sắc lệnh bãi bỏ hiệp ước.

Trong thông cáo ngày 7.11, Bộ Ngoại giao Nga nhấn mạnh, Hiệp ước CFE giờ đây đã là lịch sử. “Hiệp ước CFE được ký vào cuối Chiến tranh Lạnh, khi việc hình thành một cấu trúc mới về an ninh toàn cầu và châu Âu dựa trên hợp tác dường như có thể thực hiện được và những nỗ lực thích hợp đã được thực hiện” - Bộ Ngoại giao Nga lưu ý.

Theo Nga, việc Mỹ thúc đẩy mở rộng NATO đã khiến các nước đồng minh "công khai phá vỡ" những hạn chế trong hiệp ước. Cùng với đó, việc Phần Lan gia nhập NATO và việc Thụy Điển sẽ gia nhập có nghĩa là hiệp ước đã bị khai tử. "Ngay cả việc bảo tồn chính thức Hiệp ước CFE cũng trở nên không thể chấp nhận được xét từ quan điểm lợi ích an ninh cơ bản của Nga” - Bộ Ngoại giao Nga nhấn mạnh.

Cùng ngày, NATO lên án động thái của Nga và các nước trong liên minh quyết định đình chỉ hoạt động của Hiệp ước CFE "trong thời gian cần thiết, phù hợp với quyền của các bên theo luật pháp quốc tế". "Đây là quyết định được tất cả các đồng minh NATO hoàn toàn ủng hộ" - thông cáo nêu rõ.

Mỹ thông báo sẽ đình chỉ các nghĩa vụ theo Hiệp ước CFE, có hiệu lực từ ngày 7.12. Cố vấn an ninh quốc gia Nhà Trắng - Jake Sullivan cho hay, xung đột Nga - Ukraina và việc Nga rút khỏi Hiệp ước CFE đã “thay đổi cơ bản” những bối cảnh liên quan tới hiệp ước và làm thay đổi nghĩa vụ của các bên tham gia. Ông cũng khẳng định, bất chấp động thái của Mátxcơva, Washington và các đồng minh vẫn cam kết kiểm soát vũ khí thông thường một cách hiệu quả.

Wall Street Journal chỉ ra, việc đình chỉ Hiệp ước CFE cho thấy một văn bản pháp lý quốc tế quan trọng khác giúp kết thúc Chiến tranh Lạnh đã bị hủy bỏ. Cùng với Hiệp ước Lực lượng hạt nhân tầm trung (INF) ký năm 1987, Hiệp ước CFE được nhiều bên coi là một trong những hiệp ước xác định kết thúc Chiến tranh Lạnh. Năm 2019, cả Nga và Mỹ cũng đã rút khỏi Hiệp ước INF quy định cấm tên lửa của Mỹ và Nga có tầm bắn từ khoảng 500 - 5.500km.

Khi thiết lập, Hiệp ước CFE được coi là nền tảng của an ninh châu Âu. Mục đích của hiệp ước là ngăn cản các bên xây dựng lực lượng cho một cuộc tấn công bất ngờ vào trung tâm châu Âu. Hiệp ước đặt giới hạn ngang bằng về số lượng xe tăng, xe bọc thép chở quân, pháo hạng nặng, máy bay chiến đấu và trực thăng tấn công mà NATO và khối Hiệp ước Warsaw khi đó triển khai giữa Đại Tây Dương và dãy núi Ural. Hiệp ước CFE đã dẫn tới vệc phá hủy khoảng 100.000 thiết bị quân sự, bao gồm xe tăng, pháo và trực thăng tấn công.

Các chuyên gia kiểm soát vũ khí cho rằng, Hiệp ước CEF vẫn có thể có giá trị nếu không có sự tham gia của Nga. Ông Daryl Kimball - Giám đốc điều hành của Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí - cho biết, hiệp ước vẫn hữu ích khi tạo điều kiện trao đổi thông tin về lực lượng quân sự giữa các quốc gia tham gia. "Hiệp ước vẫn cung cấp những cơ chế xác minh và minh bạch quan trọng. Mỗi năm, các quốc gia thành viên trao đổi dữ liệu về việc quân đội nắm bao nhiêu vũ khí thông thường. Và những thông tin đó có ích cho tất cả các bên, đặc biệt là vào thời điểm căng thẳng gia tăng" - ông Daryl Kimball nói.

Ngoài ra, việc các đồng minh NATO tiếp tục tuân thủ Hiệp ước CEF về cơ bản sẽ cung cấp cho Nga dữ liệu chi tiết về lực lượng thông thường của khối bởi Belarus - quốc gia ký kết Hiệp ước CFE - có thể chia sẻ bất kỳ thông tin nào nước này nhận được cho Nga theo thỏa thuận hợp tác quân sự chung trong hiệp ước giữa 2 nước năm 1999.