Kỳ tài đất Việt: Người xây cổng thành Thăng Long không thừa một viên gạch

Người được nhắc đến là Vũ Hữu (1437-1530) quê ở huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương ngày nay.

Theo sử liệu, thuở nhỏ do nhà nghèo, Vũ Hữu không được đi học nhưng sớm có năng khiếu đặc biệt về Toán. Khi dân làng muốn sửa sang ngôi đình dột nát, các bô lão trong làng lúng túng không biết tính toán làm sao để có thể hoàn thành ngôi đinh. Cậu bé Vũ Hữu chỉ cần nhìn qua, liền lấy que vạch lên đất tính toán, một lát đã xong. Thợ xây dựng làm y theo cách Vũ Hữu, quả nhiên đúng khớp cả. Mọi người ngạc nhiên khen Vũ Hữu là thần đồng, từ đó cả làng góp tiền nuôi cậu ăn học.

Năm Quý Mùi (1463) đời vua Lê Thánh Tông, ông đỗ hoàng giáp (một danh hiệu của học vị tiến sĩ Nho học trong hệ thống khoa bảng thời phong kiến) khi mới 20 tuổi, sau đó ra làm quan, đến chức Thượng thư Bộ hộ.

Đam mê Toán học, Vũ Hữu hệ thống hoá những thành tựu về hình học và số học đương thời, viết thành quyển Lập thành toán pháp, chỉ dẫn cách chia cụ thể và chính xác về cách chia ruộng đất, xây dựng nhà cửa, thành luỹ. Đây là cuốn sách chuyên về toán học đầu tiên của nước ta.

Sách "Kể chuyện trạng Việt Nam" chép, bấy giờ vua Lê Thánh Tông thấy mấy cổng thành Thăng Long xây dựng từ thời Lý đã hư hỏng nhiều nên muốn xây lại. Mấy đại thần được giao đo đạc mãi, mất cả tháng vẫn không sao tính ra được số gạch cần thiết để xây thành. Biết Vũ Hữu tài tính toán, đo đạc, vua cử ông đến dự toán số gạch cần xây.

Sau khi đo đạc xong, ông thưa với vua rằng: "Thần đã tính toán kỹ, không thừa không thiếu một viên gạch". Một viên quan tỏ ý nghi ngờ, ép ông vào thế khó: "Đã vậy xin quan Lang trung làm cam kết, nếu sai lệch sẽ bị trị tội".

Vua Lê Thánh Tông hỏi: "Các quan có ý như vậy, khanh có dám nhận không?". Vũ Hữu đáp: "Tâu bệ hạ, thần xin lĩnh ý".

Vũ Hữu sau đó sai người mua gạch xếp từng chồng ngay ngắn bên cổng thành. Khi công việc hoàn tất, viên quan nọ tỏ vẻ đắc ý: "Tâu bệ hạ, ở đây vẫn còn thừa một viên ạ".

Vũ Hữu đỡ viên gạch, bình tĩnh nói: "Bẩm bệ hạ và các vị đại thần, viên gạch này không thừa đâu. Tại mặt tường phía đông bên kia có một viên gạch bị vỡ, thần đã cho thửa riêng viên gạch này để thay thế".

Mọi người bán tín, bán nghi, Vũ Hữu dẫn vua sang bên kia tường thành, sai thợ trèo lên gỡ viên gạch vỡ ra và đem trám viên gạch mới vào thì vừa khít. Vua Lê rất hài lòng ban chiếu khen thưởng, mọi người ai cũng trầm trồ, khâm phục Vũ Hữu.