Khám phá cụm di tích liên quan nhà Mạc vừa được xếp hạng quốc gia đặc biệt

Phó Thủ tướng Lê Thành Long mới ký quyết định về việc xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt (đợt 17, năm 2025) đối với 5 di tích. Trong đó, Hải Phòng có 2 di tích lịch sử quốc gia đặc biệt là Từ Lương Xâm - căn cứ bản doanh của Ngô Quyền năm 938 (quận Hải An) và cụm di tích liên quan đến nhà Mạc ở Dương Kinh (huyện Kiến Thụy). Trong đó, cụm di tích liên quan đến nhà Mạc ở Dương Kinh gồm 5 di tích: Từ đường họ Mạc, khu tưởng niệm các vua nhà Mạc, chùa Trà Phương, chùa Nhân Trai, đền - chùa Hòa Liễu.

Phó Thủ tướng Lê Thành Long mới ký quyết định về việc xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt (đợt 17, năm 2025) đối với 5 di tích. Trong đó, Hải Phòng có 2 di tích lịch sử quốc gia đặc biệt là Từ Lương Xâm - căn cứ bản doanh của Ngô Quyền năm 938 (quận Hải An) và cụm di tích liên quan đến nhà Mạc ở Dương Kinh (huyện Kiến Thụy). Trong đó, cụm di tích liên quan đến nhà Mạc ở Dương Kinh gồm 5 di tích: Từ đường họ Mạc, khu tưởng niệm các vua nhà Mạc, chùa Trà Phương, chùa Nhân Trai, đền - chùa Hòa Liễu.

Sử sách ghi lại, Vương triều Mạc do Thái tổ Mạc Đăng Dung (1483-1541) sáng lập ra. Nhà Mạc đã trải qua 5 đời vua: Mạc Đăng Dung (1527 - 1529), Mạc Đăng Doanh (1530 - 1540), Mạc Phúc Hải (1541 - 1546), Mạc Phúc Nguyên (1547 - 1561) và Mạc Mậu Hợp (1562 - 1592). Đến đầu năm 1593, triều đại nhà Mạc chính thức khép lại dưới tay quân Lê-Trịnh, đánh dấu 66 năm trị vì.

Khu tưởng niệm Vương Triều Mạc cách trung tâm huyện Kiến Thụy khoảng 5,8 km, nằm tại thôn Cổ Trai, xã Ngũ Đoan, huyện Kiến Thụy. Quần thể di tích khu tưởng niệm bao gồm các hạng mục như: Nghi môn ngoại, cầu đá, hồ cá, nghi môn nội, nhà văn bia, nhà giải vũ và nhà chính điện. Năm 2012, UBND huyện Kiến Thụy quyết định đưa lễ hội khai bút đầu xuân diễn ra ngày mùng 6 tháng Giêng hàng năm vào hoạt động của khu tưởng niệm.

Nghi môn ngoại có kết cấu kiểu tứ trụ, hai trụ chính cao 5,27 m, hai trụ bên cao 4,88 m. Trên các đầu trụ trang trí đèn lồng giống búp sen, trên đỉnh trụ hai bên đắp Lân và hai đỉnh trụ giữa đắp Phượng. Thân bốn mặt chạm khắc tứ quý.

Cây cầu đá được làm bằng đá khối, liên kết mộng truyền thống, tường lan can đục rỗng trang trí hoa văn họa tiết tinh xảo.

Cổng của nghi môn nội có tổng diện tích 122.27 m², bao gồm nghi môn tả, nghi môn hữu. Nghi môn làm thành hai tầng, tám mái chồng diêm, ba gian và bốn hàng chân cột. Tả - hữu môn xây gạch, mái dán mũi hài phục chế. Họa tiết đắp vẽ hoa văn.

Đi qua nghi môn nội là hai nhà văn bia với kết cấu kiểu chồng diêm hai tầng tám mái, khung và mái bằng gỗ lim, mái lợp ngói mũi hài, ngói chiếu hoa văn hình chữ Thọ.

Trọng tâm của khu tưởng niệm là nhà chính điện được làm trên nền móng của Điện Tường Quang. Phần mái được xây dựng bờ nóc, bờ chảy trên có đắp lưỡng long chầu nguyệt, đao mái được đắp hoa lá. Hình dáng đao được làm theo lề lối mực thước cổ. Mái lợp ngói mũi hài phục chế, mái chiếu có hoa văn chữ Thọ.

Nhà chính điện có tổng diện tích 586.19 m², được xây dựng theo kiến trúc truyền thống của công trình lịch sử văn hóa thời Mạc. Toàn bộ nhà chính điện được nâng đỡ bởi 100 cây cột gỗ lim. Trong nhà chính điện còn có chuông Đại Hồng chung do các nghệ nhân Huế đúc vào ngày 15/8/2010. Trên chuông được chạm khắc hóa văn tinh xảo.

Đặc biệt, khu tưởng niệm Vương triều Mạc đang lưu giữ thanh Định Nam Đao của Mạc Thái Tổ. Đây là bảo đao đã cùng Thái tổ xông pha chiến trận và bách chiến bách thắng.

Thanh đao dài 2,55 m, nặng 25,6 kg, lưỡi đao dài 0,95 cm, cán đao dài 1,6 m được làm bằng sắt rỗng, có cả chốt chặt lưỡi đao và cán đao. Trải qua nhiều biến cố thăng trầm, ngày 22/9/2010, chi họ Phạm gốc Mạc ở Xuân Trường, Nam Định cùng con cháu dòng tộc và Nhân dân địa phương long trọng nghinh rước báu vật của tiên đế về lưu thờ tại khu tưởng niệm Vương triều Mạc.

Nằm trong cụm di tích liên quan đến nhà Mạc ở Dương Kinh vừa được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt là từ đường họ Mạc. Từ đường họ Mạc là di tích lịch sử nổi tiếng, được sử sách nước ta cũng như những câu chuyện lưu truyền trong dân gian nhắc đến như một chốn địa linh vì đây là nơi phát tích của dòng họ nhà Mạc.

Từ đường họ Mạc đã trải qua hơn 400 năm. Từ đường mang phong cách nghệ thuật kiến trúc thời Nguyễn, xây hướng Tây, được bố trí theo kiểu chữ nhất gồm 3 gian, 4 vì bằng gỗ lim; kết cấu vì nóc mái kiểu “kẻ chồng - giá chiêng”. Những mảng chạm khắc trên kiến trúc gỗ đều rõ ràng, đường nét khỏe khoắn. Tại di tích còn lưu giữ nhiều hiện vật bằng gốm, sứ, gỗ, bia ký, đồ tế tự... liên quan việc thờ cúng, tưởng niệm các vua của Vương triều Mạc.

Di tích thứ ba trong cụm di tích liên quan đến nhà Mạc là Phúc Linh Tự (chùa Nhân Trai). Đây là ngôi chùa cổ có từ thời Lý và có tên chữ là Nhân Thọ Cung, tọa lạc tại thôn Nhân Trai, xã Đại Hà, huyện Kiến Thụy. Trải qua bao thăng trầm biến thiên của thời gian và lịch sử dân tộc, sự tàn phá của chiến tranh, các hạng mục công trình của chùa xuống cấp trầm trọng. Được sự cho phép của UBND TP Hải Phòng và các cấp Giáo hội, sáng 6/5/2019, tại thôn Nhân Trai diễn ra lễ đặt đá khởi công xây dựng ngôi Đại hùng Bảo điện chùa Nhân Trai.

Đền chùa Hòa Liễu là điểm du lịch tâm linh nổi tiếng được nhiều du khách lựa chọn là điểm đến mỗi khi về Kiến Thụy. Di tích chùa Hoà Liễu đồng thời cũng là nơi diễn ra lễ hội Minh Thề - một trong những lễ hội nổi tiếng của vùng.

Chùa Trà Phương tên chữ là Thiên Phúc tự, tên nôm là chùa Bà Đanh, khởi dựng từ thời nhà Lý tại thôn Trà Phương nay thuộc huyện Kiến Thụy và được trùng tu tôn tạo quy mô vào thời nhà Mạc (thế kỷ 16). Chùa còn lưu giữ nhiều hiện vật thời Mạc, đặc biệt là pho tượng Mạc Thái Tổ và phù điêu Thái hoàng Thái hậu Vũ Thị Ngọc Toàn đã được công nhận là bảo vật quốc gia. Cả hai pho tượng đều có niên đại từ thế kỷ XVI.