Heo vượt biên

Bàn tiệc cuối tuần những ngày gần Tết ở miền Tây quê tôi thành diễn đàn thời sự nhiều sắc màu của người nông dân.

Những hộ trồng lúa trúng mùa, sầu riêng được giá, rôm rả bàn chuyện ăn Tết lớn. Góc còn lại là những gương mặt ảm đạm của người nuôi heo thất bát, đang tính bỏ chuồng sang làm ruộng.

Ước tính, 80% hộ chăn nuôi heo phải bỏ nghề vì không thể tiếp tục gồng mình theo cái nghiệp "muốn khá nuôi heo, muốn nghèo nuôi vịt". Tình trạng teo tóp các hộ nuôi ở miền Tây cũng giống như ở miền Đông, vùng nuôi lớn nhất nước và là thực trạng chung của ngành. Số liệu thống kê của ngành chăn nuôi heo cho thấy cách đây 10 năm, cả nước có khoảng 10 triệu hộ chăn nuôi, đến 2021 còn 4 triệu hộ, nay chỉ còn không tới 2 triệu.

Ngành chăn nuôi trong nước đang trải qua giai đoạn khó khăn nhất từ trước đến nay. Không chỉ hộ dân, các trang trại và doanh nghiệp cũng thua lỗ. Ở quy mô trang trại, chi phí chăn nuôi vào khoảng 55.000 đồng/kg, còn chăn nuôi nông hộ khoảng 60.000 đồng/kg. Với giá bán heo hơi hiện nay, 52.000-58.000 đồng một kg, người nuôi không có lãi, thậm chí lỗ. Nếu không sớm khắc phục khó khăn, sắp tới có thể nhiều vùng bị xóa trắng chăn nuôi heo, trong khi đây là loại thực phẩm chính.

"Đeo thêm đá" vào bước đi của người nuôi heo là tình trạng heo vượt biên vào Việt Nam. Hiệp hội chăn nuôi heo Đồng Nai mới đây ước tính hàng đêm có khoảng 6.000-7.000 con heo từ Campuchia nhập lậu vào Việt Nam, chiếm khoảng 30% tổng lượng heo cung cấp ra thị trường cả nước mỗi ngày.

Chi phí chăn nuôi lớn, bị heo lậu xâm chiếm thị trường, người nông dân còn liêu xiêu vì dịch bệnh. Năm 2023, dịch tả heo châu Phi quét qua 45 tỉnh, thành phố, khiến gần 40 nghìn con heo phải tiêu hủy, trực tiếp ảnh hưởng tiêu cực đến người nuôi heo, gián tiếp gieo rắc tâm lý lo ngại cho người tiêu dùng.

Bối cảnh này cùng với hiện trạng ngành chăn nuôi nhỏ lẻ, liên kết lỏng lẻo, bất cập cung - cầu, kiểm soát dịch bệnh thiếu chặt chẽ, khiến tương lai của những hộ nông dân quê tôi ngày một tối tăm.

Trong năm qua, các hiệp hội chăn nuôi nhiều lần gửi kêu cứu, đề nghị có giải pháp bảo vệ heo nội địa trước tình trạng heo nhập lậu ồ ạt.

Nhưng siết chặt các biện pháp kiểm soát biên giới, quản lý thị trường chỉ là "phần ngọn". Phần gốc là phải tổ chức lại ngành chăn nuôi để nâng cao sức cạnh tranh. Trong khi chăn nuôi heo ở Thái Lan và ngay cả Campuchia đã có bước tiến rất nhanh trong việc hạ giá thành, thì ngành này ở Việt Nam vẫn èo uột kêu cứu.

Sự chậm chạp đó càng thấy rõ khi nhìn lại, cách đây hơn 10 năm, giá thành chăn nuôi heo ở Việt Nam rẻ hơn nhiều so với Trung Quốc. Khoảng đầu năm 2011, ước tính mỗi ngày có đến hàng trăm tấn heo được thu gom từ khắp nơi trong cả nước để chở ngược lên các cửa khẩu phía Bắc, xuất sang Trung Quốc. Năng lực cạnh tranh của ngành chăn nuôi yếu kém nên đóng góp của ngành này cho xuất khẩu cũng rất khiêm tốn. Kim ngạch xuất khẩu toàn ngành chăn nuôi năm 2023 vào khoảng 430 triệu USD, thấp hơn nhiều so với các mặt hàng nông sản tỷ đô khác. Chẳng hạn, xuất khẩu sầu riêng trong 10 tháng đầu 2023 đã đạt gần 2,1 tỷ USD; kim ngạch xuất khẩu cà phê năm 2023 đạt 4,18 tỷ USD.

Để xây dựng và vận hành hệ thống chăn nuôi tăng tính cạnh tranh, theo tôi cần bắt đầu từ các yếu tố tác động trực tiếp đến giá thành, đặc biệt là thuốc thú y và chuỗi thức ăn. Ngoài ra, ngành này cần được tạo điều kiện để phát triển bền vững bằng cách kết hợp chặt chẽ với công nghiệp chế biến. Các thành quả của ngành công nghiệp chế biến sẽ làm phong phú các sản phẩm giá trị tăng thêm khác, theo yêu cầu hiện đại hóa ngành chăn nuôi, và đặc điểm của kinh tế tuần hoàn.

Nhà chức trách có thể tận dụng hiệu quả hơn mạng lưới cửa hàng cung ứng thuốc thú y, dịch dụ hỗ trợ chăn nuôi để từ đó thu thập thông tin dịch bệnh, sử dụng các dữ liệu về dịch tễ, nhằm chủ động hơn về phương án hỗ trợ cho người nông dân. Việc này sẽ giúp thiết lập một "hàng rào bảo vệ" an toàn từ vùng nuôi, đường đi của các sản phẩm chăn nuôi đến thực phẩm trên bàn ăn người tiêu dùng.

Bên cạnh những hỗ trợ của hiệp hội và các bộ ngành liên quan, sự vận động và thay đổi của các doanh nghiệp và trang trại là vấn đề chắc chắn phải nhắc tới. Tổ chức lại hệ thống chăn nuôi chuyên nghiệp, xây dựng hệ thống chuồng trại và giết mổ, chuỗi cung ứng, đảm bảo thịt heo sạch, truy xuất nguồn gốc... là cách để gây dựng lại niềm tin của người tiêu dùng.

Ngăn chặn nhập lậu là một đề xuất chính đáng, nhưng vẫn chỉ là vấn đề bề mặt của ngành chăn nuôi. Cách hiệu quả nhất để ngăn đàn heo vượt biên từ nước ngoài là tăng giá trị sản xuất theo quy mô lớn hơn, tạo năng lực cạnh tranh tốt hơn, giành lại sự tin tưởng của người tiêu dùng.

Trần Hữu Hiệp

Đọc bài gốc tại đây.