Giáo sư sử học nêu những lý do hạn chế đổi tên đường tại TPHCM

Thưa GS.TS Võ Văn Sen, hiện đang có nhiều ý kiến tranh luận về đề xuất điều chỉnh, cập nhật gần 400 tên đường tại TPHCM, đặc biệt là với 38 đường ghi sai tên nhân vật lịch sử. Là người nghiên cứu về lịch sử, quan điểm của ông như thế nào về vấn đề này?

- Khi đặt tên đường, Hội đồng đặt tên đường đã nghiên cứu và xác định về mỗi danh nhân, nhân vật lịch sử. Vì thế, nếu có những khám phá mới về lịch sử phủ nhận người nào đó thì mới cần xem xét lại. Tôi cho rằng chỉ khi thực sự cần thiết lắm, sai nghiêm trọng mới đổi tên đường. Ví dụ như là sai tên một cách rõ ràng hay có đủ căn cứ khoa học để chứng minh một người nào đó được đặt tên đường rồi nhưng sau này mới phát hiện người đó là một Việt gian, người phản bội đất nước… Còn những tên đường đã đặt rồi mà không có sai sót nghiêm trọng thì cần hết sức dè dặt khi đổi tên.

Ngoài việc tôn trọng tính chính xác của nhân vật, sự kiện lịch sử, chúng ta cũng cần quan tâm đúng mức tới các yếu tố đặc trưng văn hóa vùng miền của người Sài Gòn – Gia Định nói riêng, Nam Bộ nói chung trong phát âm chữ Hán, yếu tố về thời điểm lịch sử. Trong danh sách liệt kê 38 tên đường bị sai thì có một số tên chưa đúng nhưng không nhất thiết phải đổi.

Chẳng hạn, không cần đổi Lê Thánh Tôn thành Lê Thánh Tông, Hà Tôn Quyền sang Hà Tông Quyền, Tôn Đản thành Tông Đản… Bởi vì, thời xa xưa dân tộc ta sử dụng chữ Hán, khi mình chuyển qua chữ Quốc ngữ thì có sự khác biệt trong chữ “Tôn” và “Tông”.

Trong sử sách, cũng có thời ghi là vua Lê Thánh Tôn, có khi ghi là vua Lê Thánh Tông, chúng ta phải để ý đến cả đặc điểm lịch sử như vậy. Chúng ta cũng phải tôn trọng thời điểm đặt tên. Những tên mà Hội đồng đặt tên đường đã lựa chọn trong quá khứ rồi nếu không có những căn cứ để lật ngược hoàn toàn thì phải tôn trọng. Điều này cũng giữ sự ổn định chứ không thể nay hội đồng này đồng ý, kỳ sau hội đồng khác lại phủ nhận.

GS.TS Võ Văn Sen phân tích những điều nên và không nên điều chỉnh tên đường tại TPHCM. Ảnh: ĐHKHXHNV

Có nhiều ý kiến cho rằng nên mạnh dạn đổi tên đường một lần cho thật khoa học, văn minh. Nhưng cũng có ý kiến lo ngại về các rắc rối, tốn kém đi kèm. Theo ông, hệ luỵ đi kèm những lần đổi tên đường có đáng lo ngại?

- Mỗi lần đổi tên đường rất nghiêm trọng. Việc này dẫn theo rất nhiều phiền phức sau đó cho nhân dân như về các giấy tờ, hộ khẩu, quản trị… Đáng chú ý nữa là ngày nay mọi thứ đều được điện tử hóa, được đưa lên internet thì không chỉ tại Việt Nam mà còn cả trên thế giới, tư liệu bao nhiêu năm nay đã ghi dấu với những cái tên cũ. Thay đổi rất phức tạp, làm rối loạn nhiều thứ. Chúng ta đừng có xem việc thay đổi tên xoành xoạch là một điều hay. Nó là một điều rất tối kỵ đối với các nước phát triển.

Có thể, đề xuất điều chỉnh tên đường là tốt nhưng mà cái cũ không sai lắm và đã có từ lâu đời, không gây thiệt hại gì nhiều thì vẫn có thể sử dụng được.

Còn đối với những tên đường trùng nhiều thì sao, thưa GS Võ Văn Sen. Tại TPHCM đang có tới 311 đường trùng tên với 132 tên đường, thậm chí đường Lê Lai có ở 5 quận. Những tên đường này có cần điều chỉnh?

- Tôi cho rằng nếu đã trùng thì vẫn cứ giữ. Chỉ cần tên đường đi kèm với phường hoặc với quận thì sẽ dễ dàng nhận biết. Cái này không quá nghiêm trọng.

Theo GS Võ Văn Sen, trong việc đặt tên đường, ngoài tôn trọng tính chính xác của nhân vật, sự kiện lịch sử, chúng ta cũng cần quan tâm đúng mức tới các yếu tố đặc trưng văn hóa vùng miền, yếu tố thời điểm lịch sử. Nguồn ảnh: CEFURDS

Vậy còn với vô vàn những con đường đánh số, viết tắt hiện nay tại TPHCM thì sao, chúng ta có nên duy trì những tên đường như thế này hay không?

- Với những con đường kiểu vậy, theo tôi nếu con đường nhỏ, chưa đi vào lịch sử quá lâu thì cần thiết điều chỉnh ngay, đừng để lâu nữa. Những con đường mới hình thành 10-20 năm nay thì nên có một cái tên để đặt cho nó thay vì đánh số. Việc đánh số tên đường là giải pháp tạm thời. Đây là sự đau đớn vì khi phát triển nhanh quá mà hệ thống quản lý chính quyền không đáp ứng kịp để đặt tên hết thì cũng là khuyết điểm của chúng ta.

Một số nước trên thế giới có đặt tên bằng số nhưng truyền thống nước ta đặt tên bằng tên những danh nhân, nhân vật lịch sử thì nét đẹp này cần được gìn giữ. Còn nếu mà tên đường đó đã có quá lâu rồi thì cũng không thay đổi được.

- Theo ông, những quyết định đổi tên đường cần lưu ý gì?

Chúng ta cần xây dựng một cơ chế nghiêm túc, đã đổi tên đường là chỉ đổi một lần, cố gắng chọn tên xứng đáng và phải nghiên cứu thật kỹ, không để xảy ra câu chuyện nay đổi, vài chục năm sau lại đổi.

Tôi xin nhấn mạnh chuyện đặt tên đường là phải kỹ lưỡng nhưng chuyện đổi tên cũng vậy phải hết sức cẩn thận bởi nó ảnh hưởng đến đời sống của người dân và chúng ta cần chọn phương án hạn chế nhất phiền phức cho người dân.

Xin cảm ơn GS.TS Võ Văn Sen!