Gánh nặng của ‘bảo mẫu’ không lương

Ở nhiều quốc gia châu Á, những người bà đang gánh vác phần lớn trách nhiệm chăm sóc trẻ nhỏ, giúp các bậc cha mẹ yên tâm làm việc. Tuy nhiên, vai trò này đặt ra thách thức lớn khi phụ nữ lớn tuổi buộc phải hy sinh thời gian nghỉ hưu, thậm chí rời bỏ công việc để trông cháu.

Gánh nặng của ‘bảo mẫu’ không lương

Bà đến đón cháu sau giờ học ở trường mẫu giáo tại Ulaanbaatar, Mông Cổ. (Nguồn: Nikkei Asia)

Lựa chọn khó thay thế

Mỗi sáng trong tuần, bà Munkhtsetseg Sanjaasuren (66 tuổi, người Mông Cổ), một giáo viên trung học đã nghỉ hưu, mở cửa đón cháu trai sáu tuổi, Sod-Undrakh, đến nhà. Bà kèm cặp cháu học, chuẩn bị bữa trưa và đưa cậu bé đến trường.

Sau nhiều năm nuôi dạy bốn người con và làm công việc giảng dạy, bà Munkhtsetseg từng nghĩ mình sẽ được nghỉ ngơi, thế nhưng, một “công việc” mới lại tìm đến: chăm sóc cháu. Cậu bé Sod-Undrakh là đứa cháu thứ tư mà bà trông nom kể từ khi nghỉ hưu vào năm 2013. Do tuổi tác, bà đành từ chối chăm sóc thêm cháu sơ sinh - con một người con khác.

Không chỉ riêng bà Munkhtsetseg, hai người chị và nhiều bạn bè của bà cũng tất bật trông cháu giúp các con, biến việc chăm sóc thế hệ sau trở thành một phần trong cuộc sống hằng ngày.

Ở nhiều quốc gia châu Á, vai trò của các bà trong việc nuôi dạy cháu ngày càng trở nên quan trọng, chiếm tỷ lệ đáng kể so với những người cùng lứa tuổi ở các khu vực khác. Theo Nikkei Asia, tại Trung Quốc, hàng triệu lao động rời quê kiếm sống, để lại con cái cho ông bà chăm sóc và chỉ có thể đoàn tụ vào mỗi dịp Tết Nguyên đán.

Phó Giáo sư xã hội học Premchand Dommaraju tại Đại học Công nghệ Nanyang (Singapore) cho rằng, các bậc phụ huynh thường tin tưởng giao con cho mẹ ruột chăm sóc vì không ai có thể thay thế sự tận tâm của ông bà. Ngoài ra, chi phí gửi trẻ cao và chất lượng dịch vụ tư nhân chưa bảo đảm cũng là lý do khiến nhiều gia đình lựa chọn phương án này.

Tại Việt Nam, hình ảnh ông bà đưa đón cháu đi học, dẫn cháu đi chơi hay chăm sóc trẻ nhỏ để bố mẹ yên tâm đi làm không còn xa lạ. Ông bà, đặc biệt các bà, là chỗ dựa quan trọng cho các cặp vợ chồng, nhất là những người mẹ đang loay hoay cân bằng giữa công việc và chăm con.

Các cuộc khảo sát do ông Sun Yi, trợ lý giáo sư tại Đại học Ritsumeikan (Nhật Bản) thực hiện cho thấy phần lớn bậc cha mẹ ở Nhật Bản và Trung Quốc đều bày tỏ sự tin tưởng cao đối với bà trong việc chăm sóc con cái.

Không chỉ mang lại lợi ích cho con cháu, công việc không lương này còn tác động tích cực đến người lớn tuổi. Theo nghiên cứu của TS. Soohyun Kim tại Trường Y tế công cộng Mailman thuộc Đại học Columbia (Mỹ), việc chăm sóc cháu giúp người già giảm nguy cơ trầm cảm, cải thiện sức khỏe, khả năng vận động và mang lại niềm vui trong cuộc sống.

Tháo gỡ rào cản

Để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, Mông Cổ cần nhiều phụ nữ, đặc biệt là các bà, tham gia vào lực lượng lao động. Theo ước tính của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), nếu tỷ lệ tham gia lực lượng lao động nữ của Mông Cổ tăng thêm 10 điểm phần trăm, tổng sản phẩm quốc nội (GDP) hằng năm của nước này có thể tăng thêm 0,5 điểm phần trăm.

Tuy nhiên, tình trạng thiếu hụt dịch vụ chăm sóc trẻ em đang là rào cản lớn đối với lao động nữ ở Mông Cổ. Nhiều người mẹ buộc phải nghỉ việc toàn thời gian để chăm con, trong khi không ít người bà phải nghỉ hưu sớm để trông cháu, làm giảm đáng kể nguồn nhân lực trong độ tuổi lao động. Theo tính toán của chuyên gia Elizabeth M. King tại Viện Brookings (Mỹ), gánh nặng chăm sóc trẻ không được trả lương ở Mông Cổ có thể tăng lên 1,7 triệu giờ mỗi ngày vào năm 2030, tương đương với 15,4% lực lượng lao động toàn thời gian tiềm năng.

Nguyên nhân chính của tình trạng này là sự thiếu hụt các dịch vụ trông giữ trẻ cả trong khu vực công lẫn tư nhân. Khi vai trò của nhà nước bị thu hẹp và tỷ lệ sinh giảm, nhiều trường mẫu giáo buộc phải đóng cửa, khiến nhu cầu gửi trẻ ngày càng khó khăn. Theo nhà kinh tế Elena Nikolova từ Ngân hàng Tái thiết và phát triển châu Âu, tính đến năm 2016, chỉ khoảng một phần ba trẻ em Mông Cổ dưới sáu tuổi được ghi danh vào nhà trẻ. Dù chính phủ đã đầu tư mở rộng dịch vụ chăm sóc trẻ, tỷ lệ này vẫn thấp hơn đáng kể so với mức trên 90% tại Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc.

Trước thực trạng này, nhiều ý kiến kêu gọi ghi nhận và động viên những đóng góp thầm lặng của phụ nữ trong việc nuôi dạy thế hệ tương lai. Theo cô Zolzaya Batkhuyag, Giám đốc tổ chức Women for Change Mongolia, bước đầu tiên để giải quyết vấn đề là phải công nhận giá trị to lớn mà các bà mang lại cho xã hội và nền kinh tế.

Trong bối cảnh phụ nữ ngày càng chiếm tỷ lệ lớn trong lực lượng lao động, nhưng ở nhiều nơi, đặc biệt là các quốc gia châu Á, trách nhiệm sinh con và chăm sóc gia đình lại trở thành rào cản khiến nhiều người phải từ bỏ sự nghiệp hoặc thậm chí lựa chọn không sinh con. Để thu hút và tận dụng tối đa nguồn nhân lực nữ, các nước cần có chính sách hỗ trợ thiết thực, giúp phụ nữ cân bằng giữa công việc và cuộc sống gia đình, qua đó đóng góp hiệu quả hơn vào sự phát triển kinh tế - xã hội.