Độc đáo lễ hội cúng rừng

Người Mông xã Nà Hẩu, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái quan niệm ‘rừng là cha, đất là mẹ’ nên bao đời nay thực hành lễ cúng rừng với lời thề giữ rừng, bảo vệ rừng thiêng liêng.

Lễ cúng giữa rừng thiêng thôn Bản Tát, xã Nà Hẩu, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái - Ảnh: BTC

Ngay sau khi vui mừng đón bằng chứng nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia với Lễ cúng rừng người Mông xã Nà Hẩu, ngày 27-2, nhân dân địa phương đã thực hiện Lễ cúng rừng linh thiêng và độc đáo tại ba khu rừng thiêng của ba thôn trong xã là Bản Tát, Trung Tâm, Ba Khuy.

Cúng rừng - nghi lễ quan trọng và lớn nhất trong năm

Lễ cúng rừng của người Mông xã Nà Hẩu, tiếng Mông gọi là "tri lồng", nghĩa là "cúng rừng", ngoài ra còn có tên khác là Tết rừng.

Nà Hẩu nằm trong vùng lõi của Khu bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu, nơi có gần 100% đồng bào Mông sinh sống, được biết đến với đặc điểm riêng biệt của một vùng đất "làng trong rừng, rừng trong làng".

Đoàn rước vào rừng cúng rừng - Ảnh: BTC

Theo thầy mo Sùng A Sềnh, trước đây người Mông có tập tục du canh du cư nên rừng luôn là mái nhà đối với đồng bào.

Người Mông truyền nhau câu ca "Sống rừng nuôi, chết rừng chôn". Với người Mông, giữ rừng đầu nguồn, rừng thiêng đã thành lệ của bản.

Cộng đồng người Mông sống ở xã Nà Hẩu hiện nay di chuyển từ hai huyện Si Ma Cai và Bắc Hà, tỉnh Lào Cai về từ năm 1979.

Lễ cúng rừng thực hiện từ năm đó, duy trì đầy đủ các nghi lễ như khi cộng đồng còn sinh sống ở địa bàn cũ.

Cứ vào ngày cuối cùng của tháng Giêng âm lịch hằng năm đồng bào lại cúng rừng tại khu rừng cấm của 3 thôn trong xã là Bản Tát, Trung Tâm, Ba Khuy, nơi có những cây táu cổ thụ cao đẹp nhất.

Thầy mo thực hiện nghi lễ cúng thần rừng - Ảnh: T.ĐIỂU

Thiêng liêng lời thề bảo vệ rừng

Lễ vật cho lễ cúng rừng gồm một con lợn đen tuyển chọn kỹ lưỡng; một con gà trống (lấu ca) màu trắng, một con gà mái (pù ka) lông màu vàng hoặc màu đen. Một dải vải trắng do thầy mo giữ.

Xôi (mó plẩu) nhiều màu trắng, vàng, tím, đỏ… (ít nhất 3 màu). Rượu (chớ) 6 chén đựng bằng ống nứa, trong đó 4 chén đặt ở bàn thờ thần rừng, 2 chén nứa đặt ở phiến đá thờ vợ thần rừng; tiền, vàng mã, nến, hương…

Đôi gà lễ ở phiến đá thờ vợ thần rừng - Ảnh: T.ĐIỂU

Sáng sớm, nhân dân trong các thôn bản đã chuẩn bị cho việc rước lễ vật thường từ nhà cộng đồng hoặc từ nhà thầy cúng đến địa điểm khu vực cúng rừng ở các thôn.

Đoàn rước lễ có thầy cúng (thờ tri lồng), thầy phụ lễ (thờ tri thớ tỷ) mang đôi gà, 2 (hoặc 4) thanh niên nam khênh lợn, ban tự quản mang hương, vàng mã, giấy, lễ vật và rượu tham gia đoàn rước cùng các nam nữ hát, múa khèn, múa gậy sênh tiền. Cuối cùng là nhân dân trong thôn cùng du khách thập phương.

Sau khi công tác chuẩn bị đã xong thầy mo (thầy cúng) bắt đầu thổi một hồi tù và, báo hiệu lễ cúng bắt đầu. Đầu tiên là lễ cúng sống gà, lợn, sau đó là lễ cũng chín.

Sau khi kết thúc nghi lễ cúng, tại vạt rừng đã được chuẩn bị trước, đồng bào Mông ở Nà Hẩu cùng các cấp chính quyền của xã, huyện Văn Yên phát động trồng cây và hô vang lời thề bảo vệ rừng.

Đặc biệt trong ba ngày cấm rừng sau lễ cúng người dân sẽ không khai thác bất cứ sản vật gì từ rừng, không thả rông gia súc, không phơi quần áo ngoài trời, không xay ngô, giã gạo…

Chủ lễ cũng thông báo trong ba ngày cấm rừng mà người dân phát hiện ra một ai đó vi phạm những điều cấm đã được cam kết thì sẽ bị phạt cúng lại một con lợn, một đôi gà, mời thôn hoặc cả làng ăn cùng.

Người dân xem nghi lễ cúng rừng rất trật tự, không chút xô đẩy - Ảnh: T.ĐIỂU

Những chú bé Mông chăm chú xem cúng thần rừng - Ảnh: T.ĐIỂU

Sau lời thề bảo vệ rừng, nhân dân trong thôn cùng bầu tổ hòa giải và tổ tự quản bảo vệ rừng của năm mới.

Tổ tự quản sẽ theo dõi hoạt động của dân bản trong suốt năm, kịp thời nhắc nhở những hộ vi phạm việc cấm rừng, thực hiện nhiệm vụ hòa giải tại thôn xóm.

Xong xuôi, người dân trải lá dọn mâm ra ăn cỗ, hoặc dựng bàn ghế bằng tre tươi như Bản Tát làm. Tiệc ăn uống vui đến cuối ngày mới tan, sau đó ăn Tết trong ba ngày nữa.

Người dân địa phương cúng thần rừng sau khi thầy mo cúng xong - Ảnh: T.ĐIỂU

Ngoài phần cúng lễ còn có phần hội vui chơi nhảy múa - Ảnh: T.ĐIỂU

Ăn cỗ cúng rừng ngay bìa rừng - Ảnh: T.ĐIỂU