Định hướng nghề nghiệp sao để học sinh Việt không còn loay hoay chọn ngành?

Con tôi hồi tiểu học muốn làm bác sĩ, lên cấp 2 ước làm cô giáo, đến cuối cấp 3 thì bối rối: Con nên học ngành gì?

Học sinh Hàn Quốc được tham gia các chương trình định hướng nghề nghiệp từ sớm - Ảnh: tác giả cung cấp

Quê tôi, 30 năm trước, học xong cấp III ai cũng quyết tâm vào đại học vì tin đó là con đường tốt nhất.

Mười năm gần đây, người học được thì học, còn không thì "Nam tiến, Bắc tiến" làm công nhân.

Vài năm trở lại đây giỏi thì học tiếp, không thì học nghề hoặc đi xuất khẩu lao động.

Tóm lại chuyện định hướng nghề nghiệp vẫn khá chung chung và thay đổi theo tình hình và cảm tính. Bản thân tôi ngày trước cũng chọn ngành học chỉ vì nghe theo cha mẹ.

Giờ thì đến lượt tôi làm cha mẹ. Con gái chuẩn bị vào đại học, câu hỏi đầu tiên cháu đặt ra là: "Con nên học ngành gì?". Ngày nhỏ cháu từng mơ làm bác sĩ, lên cấp II lại muốn thành cô giáo âm nhạc; đến cấp III thì không còn quyết tâm rõ ràng. Gần cuối cấp III cháu lại hỏi: "Con nên học ngành gì?".

Tôi thật sự bối rối, vợ chồng loay hoay mãi cũng chẳng thể trả lời. Rồi cứ nghĩ là con học ngôn ngữ đi con nhưng lời khuyên của chúng tôi đều bị cháu từ chối vì "đó chỉ là suy nghĩ từ hiện tại của cha mẹ". Cháu nói muốn tham khảo cô giáo nhưng nội dung tư vấn ở trường nghe qua cũng cảm tính, thiếu căn cứ.

Tôi lo lắm, sợ con giống vài người họ hàng: học đến năm 2 đại học thì bỏ ngang vì không hợp, rồi lại phải học lại từ đầu.

Từ trải nghiệm đó, tôi đi tìm hiểu hệ thống định hướng nghề nghiệp ở Hàn Quốc - một đất nước có cách làm rất bài bản. Khoảng 10 năm trước, tôi từng dịch một phần mềm định hướng nghề nghiệp của họ với khoảng 200 câu hỏi xoay quanh tính cách, sở thích, tố chất, xu hướng... thậm chí có cả câu hỏi lặp và chéo nhau để kiểm tra độ nhất quán trong câu trả lời. Kết quả phân tích đưa ra gợi ý ngành học và lĩnh vực nghề nghiệp khá cụ thể.

Ở Hàn Quốc, học sinh được tiếp cận định hướng nghề nghiệp từ rất sớm. Cấp tiểu học, các em tham gia những hoạt động trải nghiệm đơn giản: tham quan trạm cứu hỏa, gặp gỡ phi công, cảnh sát, bảo tàng... nhằm gieo ước mơ nghề nghiệp.

Lên trung học có hẳn môn học về "định hướng và nghề nghiệp". Các trường tổ chức trại hè, mời chuyên gia chia sẻ, đồng thời sử dụng nhiều công cụ kiểm tra như MBTI, Holland Test, Kuder Test... Kết quả kiểm tra có giá trị lớn, bởi từ lớp 10 học sinh phải chọn ban tự nhiên hay xã hội. Đặc biệt mỗi năm các em được làm bài test 2-3 lần để theo dõi sự thay đổi tâm sinh lý.

Ở bậc THPT, học sinh tiếp tục được test định kỳ (1-2 lần/năm), kết quả này còn được sử dụng trong xét tuyển đại học. Hầu hết học sinh Hàn Quốc đều khẳng định những kết quả này có ảnh hưởng rất lớn đến lựa chọn nghề nghiệp của họ.

Khi vào đại học, các trường có hẳn trung tâm tư vấn hướng nghiệp: kết nối thực tập, hỗ trợ viết CV, chuẩn bị xin việc, cập nhật xu thế tuyển dụng... Có thể nói giáo dục định hướng ở Hàn Quốc được tổ chức rất hệ thống và chuyên nghiệp, từ cấp nhỏ nhất đến khi ra trường.