Đến 'vương quốc rắn' xem lấy nọc độc cứu người

TP - Được thành lập vào năm 1977, Trung tâm Nuôi trồng Nghiên cứu Chế biến Dược liệu thuộc Cục Hậu cần Quân khu 9 (còn gọi là Trại rắn Đồng Tâm) như là một “vương quốc rắn” thu nhỏ ở miền Tây. Trại rắn Đồng Tâm hiện đang bảo tồn trên 12 loài rắn, trong đó có 2 loài rắn hổ mang Đất và hổ mang Chúa đang có nguy cơ tuyệt chủng.

Từ nọc độc các loài rắn, trại rắn sẽ kết hợp và điều chế kháng huyết thanh điều trị rắn độc cắn, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng.

Từ “vương quốc” đến bảo tàng rắn

Trại rắn Đồng Tâm tọa lạc tại ấp Tân Thuận B (xã Bình Đức, huyện Châu Thành, tỉnh Tiền Giang) có diện tích 12 ha. Trại rắn được thành lập theo sáng kiến của Đại tá - bác sĩ Trần Văn Dược (Tư Dược), Giám đốc đầu tiên của Trại rắn Đồng Tâm, người có kiến thức uyên bác về các loài rắn độc và say mê với công việc nguy hiểm này. Mục đích nuôi là để bảo tồn quỹ gen của các loại rắn quý hiếm nằm trong sách đỏ đang có nguy cơ tuyệt chủng. Khi mới thành lập, trại rắn chỉ là một đội nuôi trồng, sau mở rộng quy mô lên thành Trại rắn Đồng Tâm, tiếp đến là Xí nghiệp Dược 408.

Tiền Phong Bảo tàng rắn tại Trại rắn Đồng Tâm trưng bày tiêu bản của gần 50 loài rắn 1

Bảo tàng rắn tại Trại rắn Đồng Tâm trưng bày tiêu bản của gần 50 loài rắn

Năm 1998, Trại rắn Đồng Tâm được đổi tên thành Trung tâm Nuôi trồng Nghiên cứu Chế biến dược liệu thuộc Cục Hậu cần Quân khu 9. Thượng tá Nguyễn Hồng Phúc, Chính trị viên, Bí thư Đảng ủy trung tâm cho biết, trại rắn đang nuôi hàng nghìn cá thể rắn các loại. Trong đó, có hơn 1.000 cá thể rắn hổ mang Đất và hổ mang Chúa. Số lượng rắn lớn có khoảng hơn 100 cá thể. “Thủ lĩnh” tại “vương quốc rắn” là 4 rắn hổ mang chúa trên 10 năm tuổi, dài 3 - 4 m, nặng trên 15kg. Hiện nay, cá thể lớn nhất mà trại rắn đang bảo tồn là rắn hổ Chúa có trọng lượng trên 18kg.

“Bình quân, mỗi con rắn cung cấp khoảng hai giọt nọc, tương đương 0,5 ml. Nếu rắn hổ mang là “sát thủ”, một gram nọc độc khô có thể giết khoảng 166 người thì độc tố của hổ mang chúa còn mạnh hơn gấp 5 lần”.

Thượng tá Nguyễn Hồng Phúc, Chính trị viên, Bí thư Đảng ủy Trung tâm Nuôi trồng Nghiên cứu Chế biến dược liệu

Ngoài nhiệm vụ bảo tồn, trại rắn còn mở cửa phục vụ du khách trong nước và quốc tế đến tham quan. Trung bình mỗi năm, trại rắn đón từ 150 - 200 nghìn lượt khách nội địa và quốc tế. Thứ Bảy và Chủ nhật hàng tuần, trại rắn tổ chức biểu diễn cùng rắn và lấy nọc rắn để phục vụ khách tham quan. Thượng tá Nguyễn Hồng Phúc trực tiếp hướng dẫn chúng tôi cách phân biệt rắn độc và rắn không độc, đời sống sinh lý, sinh thái của các loài rắn. Không chỉ được chiêm ngưỡng những loài rắn quý hiếm đang được nuôi dưỡng, du khách còn được tham quan Bảo tàng rắn đầu tiên của Việt Nam được tổ chức kỷ lục Guinness Việt Nam xác lập vào năm 2005. Nơi đây đang trưng bày gần 50 tiêu bản các loài rắn của Việt Nam, trong đó có con hổ mang Chúa khổng lồ, dài hơn 4m và nặng 27kg từng được nuôi tại trại rắn trong khoảng 17 năm.

Nọc độc cứu người

Tiền Phong Biểu diễn lấy nọc rắn 1

Biểu diễn lấy nọc rắn

Trại rắn Đồng Tâm được trang bị một dây chuyền sản xuất thuốc hiện đại được Bộ Y tế cấp chứng nhận đạt tiêu chuẩn GMP-WHO. Ngoài chức năng bảo tồn và phục vụ khách tham quan, trại rắn còn có nhiệm vụ sản xuất các loại thuốc đặc trị từ nọc rắn độc để điều trị cho người bị rắn cắn. Theo Thượng tá Nguyễn Hồng Phúc, nọc rắn là dược liệu quý để sản xuất thuốc và các sản phẩm khác. Nọc rắn có chất kháng viêm, giảm đau. Từ nọc độc các loài rắn, trại sẽ điều chế nhiều kháng huyết thanh điều trị cho những bệnh nhân bị rắn độc cắn.

Bình quân 3 tháng một lần, trại rắn Đồng Tâm tổ chức lấy nọc độc, chủ yếu là hai loại rắn hổ mang và lục đuôi đỏ. Công việc này đòi hỏi sự cẩn thận, tỉ mỉ và nhiều áp lực bởi nhân viên lấy nọc luôn đối mặt với nguy hiểm. Mỗi cá thể rắn đều được cấp số và có hồ sơ bệnh án riêng, bình quân mỗi lần cung cấp khoảng hai giọt nọc, tương đương 0,5 ml. Nếu rắn hổ mang là “sát thủ”, một gram nọc độc khô có thể giết khoảng 166 người thì hổ mang chúa là “thần chết” bởi độc tố mạnh hơn gấp 5 lần. Hổ mang chúa có kích thước lớn, nhanh nhẹn và rất hung dữ, thường chủ động tấn công khi bị đe dọa nên việc lấy nọc cần từ 4 - 5 người. Nhân viên lấy nọc phải thao tác một cách dứt khoát vì chỉ cần lơi lỏng thì sẽ bị rắn tấn công.

Tiền Phong Mỗi năm, Trại rắn Đồng Tâm điều trị từ khoảng 1.200-1.500 ca bị rắn cắn 1

Mỗi năm, Trại rắn Đồng Tâm điều trị từ khoảng 1.200-1.500 ca bị rắn cắn

Có thâm niên hơn 30 năm, thiếu tá Nguyễn Hữu Viên, Đội trưởng Nuôi trồng Trại rắn Đồng Tâm vẫn không tránh khỏi tai nạn nghề nghiệp. Trong một lần lấy nọc, thiếu tá Viên bị rắn hổ mang cắn trúng tay, phải điều trị hơn một tuần mới khỏi. Vết sẹo trên bàn tay luôn nhắc nhở anh về những hiểm nguy và cần phải cẩn thận hơn khi chăm sóc, lấy nọc rắn.

Mỗi năm, trại rắn khai thác khoảng 500 ml nọc rắn các loại. Nọc độc sau khi lấy được bảo quản lạnh, sau đó chuyển đến xưởng dược để loại bỏ các tạp chất bằng máy ly tâm trước khi sấy khô để làm nguyên liệu điều chế huyết thanh. Nọc độc rắn phục vụ cho những đơn vị trong hệ thống quân đội và các trường đại học, viện văc xin Nha Trang để nghiên cứu khoa học, sản xuất thuốc, sản xuất huyết thanh điều trị rắn độc cắn.

Tiền Phong Du khách tham quan các loài rắn tại Trại rắn Đồng Tâm 1

Du khách tham quan các loài rắn tại Trại rắn Đồng Tâm

Hiện nay, trại rắn Đồng Tâm còn có Khoa Cấp cứu điều trị rắn độc cắn quy mô 20 giường với đội ngũ y, bác sĩ dày dạn kinh nghiệm và trang thiết bị máy móc hiện đại. Theo Thượng tá Nguyễn Hồng Phúc, mỗi năm, khoa cấp cứu và điều trị rắn độc cắn cho khoảng 1.200 - 1.500 ca là quân và dân trên địa bàn các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long và nước bạn Lào, Campuchia. Ngoài sản xuất huyết thanh, trại rắn Đồng Tâm còn chế biến các sản phẩm từ trăn, rắn phục vụ nhu cầu chăm sóc sức khỏe của người dân như: Cobratoxan (điều trị triệu chứng đau trong các bệnh khớp như đau cổ tay, cổ chân, khuỷu tay, đau dây thần kinh tọa…); cao trăn, cao rắn, bột rắn lục,...