Cựu bộ trưởng Y tế Nguyễn Thanh Long tiều tụy khi ra tòa

Ông Nguyễn Thanh Long tóc bạc nhiều, bước đi chậm, mắt quầng thâm, được dẫn đến tòa, tay khóa còng được che bằng vải tối màu.

* Tiếp tục cập nhật

Hôm nay, TAND Hà Nội mở phiên sơ thẩm xét xử ba cựu ủy viên trung ương Nguyễn Thanh Long, Chu Ngọc Anh, Phạm Xuân Thăng cùng 35 người liên quan đại án Công ty Việt Á hưởng lợi bất chính hơn 1.200 tỷ đồng.

Ông Long bị truy tố tại TAND Hà Nội về cáo buộc Nhận hối lộ 2,25 triệu USD (51 tỷ đồng), ông Thăng về tội Lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ do nhận 4 tỷ đồng, ông Chu Ngọc Anh bị cáo buộc gây thất thoát gần 19 tỷ đồng.

Cựu bộ trưởng Y tế Nguyễn Thanh Long, sáng 3/1. Ảnh: Ngọc Thành

Đây là vụ đại án đầu tiên xét xử cùng lúc ba cựu ủy viên trung ương và gần 19 cựu cán bộ của Bộ Y tế, Văn phòng Chính phủ, Bộ Khoa học Công nghệ, Sở Y tế và CDC các tỉnh Nghệ An, Hải Dương, Bắc Giang, Bình Dương. Tất cả đều liên quan chuỗi sai phạm của Chủ tịch Công ty Cổ phần Công nghệ Việt Á Phan Quốc Việt, khởi nguồn từ đầu năm 2020.

Thời điểm đó Covid-19 bùng phát mạnh, nắm bắt chủ trương của Chính phủ về nghiên cứu sinh phẩm phục vụ phòng chống dịch, Việt tìm cách để Việt Á được thực hiện đề tài cùng Học viện Quân y.

Việt bị cơ quan điều tra cáo buộc ngay từ đầu đã có mục đích "biến kit xét nghiệm từ sản phẩm nghiên cứu thuộc sở hữu nhà nước thành sở hữu của công ty".

Cựu bí thư Tỉnh ủy Hải Dương Phạm Xuân Thăng. Ảnh: Ngọc Thành

Khi được chuyển giao quy trình nghiên cứu kit test, Việt giao cấp dưới tiếp tục phát triển mạnh hơn để sản xuất, rồi xin cấp phép lưu hành, bán thương mại. Việt từng khai khi tham gia nghiên cứu, sản xuất kit test cùng Học viện Quân y và Việt Á "bị thiệt hại nhiều hơn lãi". Việt cũng cho rằng "chỉ Việt Á mới có kit xét nghiệm trong giai đoạn đầu Covid-19 bùng phát".

Sau khi sản xuất thử nghiệm lô hàng 200.000 kit xét nghiệm đầu tiên bán cho Bộ Y tế, tham vọng của Việt Á trong thị trường kit test ngày càng hiện rõ.

Việt bị cáo buộc dùng tiền tác động đến một số người có vị trí, chức vụ, quyền hạn. Trong đó, Việt nhờ từ ông Trịnh Thanh Hùng (vụ phó Khoa học Công nghệ, Bộ Khoa học và Công nghệ) đến một số cán bộ ở Bộ Y tế, Văn phòng Chính phủ can thiệp để kit test được bán sớm với số lượng lớn trên khắp nước.

Ông Chu Ngọc Anh, sáng 3/1. Ảnh: Ngọc Thành

Cơ quan điều tra cho rằng Bộ trưởng Y tế khi đó là ông Nguyễn Thanh Long và thư ký Nguyễn Huỳnh đã "can thiệp, chỉ đạo" giúp Công ty Việt Á được Bộ Y tế cấp số đăng ký lưu hành kit xét nghiệm, hiệp thương giá. Hai bị can này sau đó còn gợi ý, đề nghị Việt đưa tiền.

Trong một lần vào dịp gần Tết Nguyên đán 2021, ông Long chỉ đạo Huỳnh bảo Việt đưa một triệu USD để "xử lý công việc". Lần thứ hai, Việt đưa một triệu USD cũng do ông Long đề nghị. Còn thư ký Huỳnh trong một lần nói mua ôtô phải vay ngân hàng nên được Việt chỉ đạo cấp dưới chuyển 2 tỷ đồng.

Cảnh sát cáo buộc suốt quá trình nghiên cứu, sản xuất, kinh doanh kit test, Việt đã tổ chức đưa hối lộ 6 quan chức, tổng cộng hơn 82 tỷ đồng.

Thông thầu để bán hàng giữa đại dịch

Cách thức chung được Việt Á áp dụng ở hơn 20 địa phương là gặp trực tiếp lãnh đạo tỉnh, Sở Y tế, CDC, bệnh viện đặt vấn đề bán kit test. Khi được "bật đèn xanh", doanh nghiệp bắt đầu thông đồng với bên mua trước trước khi lập hồ sơ mời thầu, chào hàng cạnh tranh; ký hợp đồng mua bán để cơ sở y tế chuyển tiền qua công ty trung gian cho Việt Á, VKS xác định.

Cụ thể, khi Việt Á cung cấp báo giá, Sở Y tế, bệnh viện, CDC các địa phương sẽ dùng tài liệu này để "móc ngoặc" với các công ty thẩm định giá hợp thức thủ tục, ban hành chứng thư thẩm định giá. Có trường hợp, cơ sở y tế đưa trực tiếp báo giá vào hồ sơ thầu bằng nhiều hình thức để Việt Á trúng thầu một cách "thiếu trong sáng".

Cơ quan điều tra cáo buộc Việt Á đã thông thầu tại 21 địa phương để được cung cấp kit xét nghiệm Covid-19 với giá cao, gây thiệt hại cho nhà nước hơn 400 tỷ đồng. Trong đó việc tiêu thụ gần 680.000 kit test tại CDC Hải Dương, Bắc Giang, Nghệ An, Bình Dương đã gây thiệt hại 222 tỷ đồng.

Ông Nguyễn Nam Liên, cựu vụ trưởng Kế hoạch Tài chính, Bộ Y tế. Ảnh: Ngọc Thành

Khả năng sản xuất kit xét nghiệm của Việt Á

Kết quả thực nghiệm điều tra cho thấy Việt Á "đủ khả năng sản xuất kit xét nghiệm", chỉ trong hai tiếng 5 phút đã cho ra được 2.432 sản phẩm. Nhà chức trách đánh giá kit xét nghiệm Việt Á đảm bảo đủ 4 tiêu chí là "giới hạn phát hiện, độ nhạy, độ đặc hiệu, độ chính xác", phù hợp với hồ sơ cấp số đăng ký lưu hành của Bộ Y tế.

Trong năm 2020 và 2021, Việt Á sản xuất 8,7 triệu kit test và tiêu thụ được 8,3 triệu kit. Lợi nhuận định mức Việt Á được hưởng khi kinh doanh kit test là 5%, theo quy định. Giá thành một sản phẩm 143.400 đồng nhưng Việt Á bán gấp 3 lần, mức 470.000 đồng.

Tính đến trước khi vụ án bị phát giác, Việt Á được nhà nước thanh toán gần 6 triệu kit test, tổng hơn 2.250 tỷ đồng. Bởi thế hơn 1.235 tỷ đồng chênh lệch giữa giá bán và giá sản xuất bị cơ quan điều tra xác định là "hưởng lợi bất chính".

Trình bày trước Toà án Quân sự Thủ đô Hà Nội vào tuần trước, Việt tự bào chữa Việt Á là doanh nghiệp "hàng đầu Việt Nam" trong lĩnh vực sản xuất kit test, vật tư y tế. Việt khẳng định chỉ Việt Á có kit xét nghiệm trong giai đoạn đầu chống dịch, sau này nhiều đơn vị cùng sản xuất nhưng "không ai có chất lượng như Việt Á".

Việt khai đợt dịch bùng phát ở Bắc Giang kéo dài hàng tháng, khi Việt Á vào cuộc, chỉ trong 3 tuần đã dập dịch thành công. Bởi thế, Việt cho rằng "công trạng của Việt Á là điều không thể phủ nhận" và thời điểm đó "cả nước cần Việt Á về vấn đề kit test".

Phan Quốc Việt liên tiếp ra tòa trong hai vụ án. Ảnh: Ngọc Thành

Tại vụ án xét xử hôm nay, cả 38 người đều bị cáo buộc về sai phạm trong quy trình nghiên cứu đề tài, cấp phép đăng ký, bán kit test hoặc đưa, nhận hối lộ; không ai bị xử lý liên quan chất lượng kit test của Việt Á.

Trong số này, 19 cựu cán bộ của Bộ Y tế, Văn phòng Chính phủ, Bộ Khoa học Công nghệ, Sở Y tế và CDC các tỉnh Nghệ An, Hải Dương, Bắc Giang, Bình Dương.... bị xét xử về một trong các cáo buộc: Nhận hối lộ, Vi phạm quy định đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng, Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ và Vi phạm quy định về quản lý sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát lãng phí.

>>Danh sách 38 bị cáo

Năm ngày trước, Việt bị Tòa án Quân sự Thủ đô Hà Nội tuyên 25 năm tù trong vụ án khác với cáo buộc phạm tội Lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ và Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng, cũng liên quan đề tài nghiên cứu kit test Covid-19.

Phiên tòa mở hôm nay dự kiến diễn ra trong 20 ngày, kể cả ngày nghỉ.

Thanh Lam - Phạm Dự