Chiêm ngưỡng bức cửa võng 'độc nhất vô nhị' ở đình Thổ Hà, Bắc Giang

Nằm bên dòng sông Cầu, làng Thổ Hà, xã Vân Hà, thị xã Việt Yên, tỉnh Bắc Giang không chỉ là nơi lưu giữ những phong tục tập quán tốt đẹp, mà còn là mảnh đất địa linh nhân kiệt, từng nổi tiếng cả nước với nghề gốm cổ truyền. Đến với Thổ Hà, du khách sẽ được tận mắt chiêm ngưỡng cảnh tấp nập ngược xuôi, trên bến dưới thuyền của dòng sông Cầu, thăm những công trình độc đáo như: Đình, chùa, cổng làng… với nhiều hiện vật quý giá thuộc thế kỷ XVII, XVIII, XIX.

Đình Thổ Hà được xây dựng vào năm 1686 đời vua Lê Hy Tông. Đây là ngôi đình cổ nổi tiếng vùng Kinh Bắc, được xây dựng để làm nơi sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng, nơi tôn thờ Thành Hoàng làng là Thái Thượng Lão Quân và thờ tổ sư nghề gốm là ông Đào Trí Tiến.

Hiện nơi đây còn lưu giữ một kiệt tác nghệ thuật chạm khắc gỗ "độc nhất vô nhị", đó là bức cửa võng có tuổi đời hơn 300 năm. Cửa võng đình Thổ Hà được tạo tác vào năm Chính Hòa thứ 13 (1692) bởi các hương lão, quan viên và nhân dân trong xã công đức.

Bức cửa võng có chiều cao 4,9m, rộng 4,3m được chia làm 3 tầng, chạm khắc cầu kỳ, tinh tế với nhiều hình khối nghệ thuật, biểu tượng tứ linh, tứ quý, đề tài mang tính nhân sinh cao đẹp.

Điều đặc biệt là cửa võng được làm bằng gỗ sơn son thếp vàng và gốm kết hợp với nhau hài hòa tạo ra những mảng trang trí độc đáo.

Cửa võng đình Thổ Hà được tạo tác tinh tế với thủ pháp kỹ thuật chạm khắc bong kênh. Đây là sự kết hợp của chạm nổi, chạm lộng, chạm thủng, tạo thành nhiều lớp, nhiều không gian ngay trên một khối gỗ kết hợp với gốm.

Ông Trịnh Quang Miễn (ở thôn Thổ Hà) chia sẻ, cửa võng với chức năng để ngăn cách không gian tâm linh, đồng thời tạo điểm nhấn trang trọng, linh thiêng ở vị trí trung tâm trước tòa hậu cung của ngôi đình. Cửa võng đình Thổ Hà là hiện vật gốc, độc bản, là một trong những cửa võng có tính thẩm mỹ cao nhất hiện nay. Trải qua hơn 300 năm lịch sử nhưng những mảng trang trí chạm khắc vẫn còn nguyên vẹn, được chính quyền và nhân dân địa phương coi như báu vật và luôn trân trọng bảo vệ, giữ gìn.

Cũng theo ông Miễn, toàn bộ cửa võng được sơn son, thếp vàng rực rỡ và chia làm tam cấp, trên cùng là cửu sự, ở giữa là ngũ sự và ở dưới là tam sự. Các tầng, các mảng tuy được chia theo đề tài, song vẫn liên kết với nhau uyển chuyển và rất hài hòa giữa gỗ và gốm.

Hình tượng rồng được chạm khắc tinh xảo.

Ngoài những mảng trang trí tinh xảo trên từng thớ gỗ, các nghệ nhân dân gian đã lồng ghép thêm các chi tiết trang trí bằng chất liệu gốm trên đầu rồng. Thông qua chất liệu, kỹ thuật tạo tác, hiện vật này chính là sản phẩm của làng nghề gốm Thổ Hà xưa - một trong những trung tâm gốm sứ nổi tiếng của cả nước.

Việc lồng ghép chất liệu gốm và gỗ vừa làm tăng tính thẩm mỹ vừa thể hiện đặc trưng của trung tâm gốm sứ Thổ Hà và nghệ thuật chạm khắc gỗ.

Với những giá trị độc đáo, đặc biệt đó, ngày 31/12/2020, Cửa võng đình Thổ Hà được công nhận là Bảo vật Quốc gia.