Bầu cử Mỹ: Cuộc đua Thượng viện, Hạ viện thú vị không kém

Xứ cờ hoa còn nhiều cuộc bầu cử liên bang quan trọng khác trong ngày 5-11, nhưng được quan tâm nhất vẫn là bầu cử tổng thống Mỹ.

Cử tri Mỹ đi bỏ phiếu sớm tại thành phố New York - Ảnh: AFP

Có thể nói ngày 5-11 tới đây là một ngày hội bầu cử ở Mỹ, bởi lẽ cử tri không chỉ bầu tổng thống mà còn các hạ nghị sĩ liên bang và một số nơi là thượng nghị sĩ, thống đốc tiểu bang. Dù ở bang nào và sử dụng múi giờ gì, thì ngày 5-11 vẫn là thời điểm chung cho những cử tri đã đăng ký cuối cùng bỏ phiếu.

Bầu Thượng viện, Hạ viện thú vị không kém

Ai cũng biết hai ứng viên nặng ký nhất cho ghế tổng thống Mỹ là Phó tổng thống Kamala Harris và cựu tổng thống Donald Trump.

Quan điểm của họ là gì, các cam kết tranh cử của họ ra sao, chính sách đối nội và đối ngoại của họ thế nào... là những vấn đề đã được nhiều người cả trong và ngoài Mỹ đem ra mổ xẻ.

Các ứng viên cho 435 ghế tại Hạ viện liên bang và 33 ghế tại Thượng viện liên bang lại không được như ông Trump và bà Harris.

Một phần vì danh sách này quá dài, gồm cả các ứng viên đến từ Đảng Dân chủ, Đảng Cộng hòa, đảng thứ ba và ứng viên độc lập. Phần khác vì đa số cho rằng các chính sách của Mỹ sẽ được định hình bởi vị chủ nhân tiếp theo của Nhà Trắng.

Trên thực tế, kết quả bầu cử ở Hạ viện và Thượng viện có tác động không nhỏ đến việc định hình những quyết sách của Mỹ cả trong và ngoài nước trong các năm tiếp theo. Điều này là bởi cơ chế kiểm soát - cân bằng chặt chẽ ở Mỹ, nơi mà các nhánh hành pháp - lập pháp - tư pháp có sự ràng buộc và chi phối lẫn nhau.

Hạ nghị sĩ liên bang Kathy Castor (trái) tuần hành cùng hai hạ nghị sĩ tiểu bang của Florida và một số cử tri ở thành phố Tampa đến địa điểm bỏ phiếu sớm ngày 2-11 - Ảnh: REUTERS

Việc một tổng thống thuộc đảng khác với đảng đang kiểm soát Thượng viện và Hạ viện không hiếm trong lịch sử bầu cử Mỹ.

Trong trường hợp một đảng kiểm soát cả lưỡng viện và có ứng viên đắc cử tổng thống sau ngày bầu cử, người ta thường gọi đó là "cú ăn ba". Điều này rất thuận lợi cho việc thúc đẩy chương trình nghị sự của tân chủ nhân Nhà Trắng, bởi họ sẽ không gặp trở ngại tại lưỡng viện.

Tuy nhiên lợi thế nêu trên có thể không kéo dài lâu, do tất cả 435 ghế tại Hạ viện liên bang và 1/3 ghế tại Thượng viện sẽ phải bầu lại sau mỗi 2 năm. Điều này xuất phát từ quy định ngay trong Điều I của Hiến pháp Mỹ.

Vậy tại sao tất cả 435 ghế tại Hạ viện phải bầu lại chỉ sau 2 năm, hay nói cách khác, vì sao nhiệm kỳ của các hạ nghị sĩ chỉ vỏn vẹn 2 năm?

Theo lý giải của Thư viện Truman được đặt theo tên của Tổng thống Harry S. Truman, việc bầu sớm như vậy là để những nguyện vọng của người dân luôn được lắng nghe và cập nhật sát sườn bởi những nhà lập pháp Mỹ.

Quyền lực của Hạ viện cũng rất lớn, bởi họ được xem là đại diện gần gũi nhất với người dân.

Do đó, trong danh sách kế nhiệm tổng thống Mỹ trong trường hợp người này chết hoặc bị phế truất, chủ tịch Hạ viện chỉ đứng thứ hai, sau phó tổng thống.

Tuy vậy, việc bầu lại toàn bộ có thể dẫn đến sự xáo trộn không mong muốn khi có quá nhiều người lần đầu tiên trở thành hạ nghị sĩ liên bang, hoặc sự "đổi màu" từ Đảng Dân chủ sang Đảng Cộng hòa và ngược lại. Đã có những nỗ lực kêu gọi kéo dài nhiệm kỳ hạ nghị sĩ lên 4 năm, song chưa bao giờ đạt gần đến thành công.

Ngược lại, chỉ có 1/3 số thượng nghị sĩ liên bang là phải bầu lại vào ngày bầu cử. Nhiệm kỳ của các thượng nghị sĩ lên tới 6 năm, lâu hơn nhiệm kỳ của tổng thống và gấp 3 lần nhiệm kỳ hạ nghị sĩ.

Điều đó có nghĩa là luôn có 2/3 thượng nghị sĩ ở lại và họ được kỳ vọng sẽ là những người đem lại sự ổn định cho cơ quan lập pháp nhờ kinh nghiệm dày dặn.

Cục diện bầu cử lưỡng viện năm nay

Hiện Đảng Cộng hòa đang kiểm soát Hạ viện nhưng cách biệt với Đảng Dân chủ chưa đầy 10 ghế. Tại Thượng viện 100 ghế, dù Đảng Dân chủ được tính là phe chiếm đa số, cách biệt cũng chỉ là vài ghế. Chính vì thế, cuộc đua đảng nào sẽ kiểm soát lưỡng viện năm nay cũng kịch tính không kém cuộc đua vào Nhà Trắng.

Sử dụng dữ liệu từ các cuộc thăm dò cử tri, kinh tế và nhân khẩu học, trang FiveThirtyEight đã cố gắng khám phá các kết quả bầu cử có thể xảy ra.

Trong số 1.000 kịch bản mô phỏng mà trang này tính toán, Đảng Dân chủ có khả năng kiểm soát Hạ viện trong 478 kịch bản mô phỏng, trong khi Đảng Cộng hòa là 522 kịch bản. Tuy nhiên, sẽ chỉ có khoảng 30 ghế tại các khu vực bầu cử chứng kiến sự cạnh tranh gay gắt do cử tri chưa ngã ngũ.

Với cuộc bầu cử vào Thượng viện, Đảng Cộng hòa cũng cho thấy khả năng kiểm soát cơ quan này cao hơn, với 90 trong tổng số 100 kịch bản mô phỏng được tính toán trong khi Đảng Dân chủ chỉ kiểm soát Thượng viện trong 10/100 kịch bản.

Đảng Cộng hòa được cho là khả năng cao hơn, khi họ có các ứng cử viên mạnh ở các tiểu bang có khả năng giành được ghế từ đối thủ Dân chủ. Đồng thời, số ghế thượng nghị sĩ do Đảng Cộng hòa nắm giữ và phải bầu lại cũng ít gấp đôi so với phe Dân chủ.