Ai là người từng dạy học cho 4 vị vua, đến tể tướng cũng phải quỳ gối tạ tội?

Chu Văn An

Chu Văn An sinh năm 1292 tại xã Quang Liệt, huyện Thanh Đàm (nay là làng Thanh Liệt, huyện Thanh Trì, Hà Nội). Ông là nhà giáo, đại quan dưới triều Trần.

Theo Đại Việt sử ký toàn thư, Chu Văn An "tính cương nghị, thẳng thắn, sửa mình trong sạch, không cầu lợi lộc". Ông ở nhà đọc sách, học vấn tinh thông, nổi tiếng gần xa, "học trò đầy cửa, thường có kẻ đỗ đại khoa".

Thầy giáo Chu Văn An từng đỗ Thái học sinh nhưng không ra làm quan. Ông về quê nhà mở trường dạy học. Phẩm giá, đức độ, danh tiếng của thầy không ngừng vang xa đến tận kinh thành. Vua Trần Minh Tông một lần mời ông ra giúp nước. Lần này không phải mời ông làm quan mà là dạy học.

Thầy giáo Chu Văn An được suy tôn là vạn thế sư biểu của người Việt. Sinh thời, ông là thầy học của 4 vị vua nhà Trần.

Quốc Tử Giám

Chu Văn An được vua Trần Minh Tông mời ra làm Tư nghiệp (hiệu trưởng) trường Quốc Tử Giám, trông coi việc học cho cả nước. Dù được phong chức Tư nghiệp trường Quốc Tử Giám, nhưng những năm đầu, Chu Văn An chỉ có trách nhiệm chính là kèm cặp thái tử Trần Vượng, đào tạo vua mới cho nước nhà.

Sau khi Trần Vượng (tức vua Trần Hiến Tông) lên ngôi năm 1329, Chu Văn An mới thực sự chuyên tâm vào công việc ở trường Quốc Tử Giám. Ông cho mở mang trường, viết Tứ thư thuyết ước, tóm tắt bốn bộ sách lớn là Luận ngữ, Mạnh tử, Đại học và Trung dung, làm giáo trình dạy học.

Kể từ thời Chu Văn An trở về sau, Quốc Tử Giám mỗi ngày được củng cố, mở rộng. Thời gian làm hiệu trưởng trường Quốc Tử Giám đem đến cho Chu Văn An nhiều vinh quang mới, nhưng cũng khiến ông gặp đầy sóng gió.

Trần Hiến Tông, Dụ Tông, Nghệ Tông, Duệ Tông

Vua Trần Minh Tông có tất cả 4 người con làm vua gồm: Trần Hiến Tông, Trần Dụ Tông, Trần Nghệ Tông, Trần Duệ Tông. Đặc biệt cả 4 người này đều là học trò của thầy giáo Chu Văn An.

Trần Dụ Tông

Vua Hiến Tông, học trò của ông ở ngôi được hai năm thì qua đời, công lao hơn mười năm đào tạo khó nhọc và hy vọng củng cố nhà Trần của thầy trò tiêu tan. Lúc này, vua Trần Dụ Tông lên thay, triều chính đất nước rối ren. Vua ham mê tửu sắc, nóng nảy, nông cạn.

Trong triều, quyền gian liên kết hoành hành, bên ngoài giặc giã dấy lên cướp bóc. Thấy chính sự bê bối, nhà giáo Chu Văn An phẫn nộ. Ông đã viết Thất trảm sớ, đòi chém 7 kẻ nịnh thần, đều là người quyền thế được vua yêu.

Vua phớt lờ bản sớ

Vua Dụ Tông đã phớt lờ "Thất trảm sớ" của hiệu trưởng trường Quốc Tử Giám. Đồng thời việc dâng sớm này cũng gây chấn động cung quy bởi theo quy chế lúc bấy giờ, chỉ quan Ngự sử mới được quyền can gián vua.

Theo Đại Việt sử ký toàn thư, sau khi dâng Thất trảm sớ nhưng không được vua trả lời, Chu Văn An rời kinh thành về vùng đất Chí Linh (Hải Dương) mở trường tiếp tục dạy học. Dù là nơi thâm sâu cùng cốc, số học trò đến với thầy Chu vẫn đông.

Lúc này, Chu Văn An lấy hiệu là Tiều Ẩn, chỉ lấy việc dạy học, làm thơ cho vui. Từ khi Chu Văn An về, Chí Linh dấy lên phong trào học tập, nhiều người học giỏi nổi tiếng.

Đặc biệt, ở đời nhà Mạc, huyện này có bà Nguyễn Thị Duệ thi đỗ tiến sĩ, là nữ tiến sĩ đầu tiên và duy nhất của Việt Nam thời phong kiến. Ngoài ra còn có Nguyễn Phong, mới 14 tuổi đã cùng cha thi đỗ kỳ thi Hương, 26 tuổi đỗ tiến sĩ.

Phạm Sư Mạnh

Thầy giáo Chu Văn An luôn quan niệm “muốn dạy trò tốt thầy phải nghiêm”. Tể tướng Phạm Sư Mạnh một lần về thăm thầy, gặp phiên chợ quê, người mua kẻ bán tấp nập. Để dọn đường cho kiệu quan đi qua, quân lính vung roi, thét loa huyên náo cả vùng.

Chuyện đến tai thầy Chu, lúc Phạm Sư Mạnh vào nhà, ông chỉ thẳng vào mặt và trách rằng: “Về thăm thầy mà làm náo động cả bàn dân thiên hạ, thì ta còn mặt mũi nào mà ngẩng đầu lên nhìn mọi người?”. Nói rồi, thầy phủi áo đi vào nhà trong. Tể tướng Phạm Sư Mạnh vừa sợ, vừa ân hận, cứ quỳ gối bên giường chờ thầy tha lỗi, rồi mới dám về.

Y học yếu giải tập chú di biên

Không chỉ là thầy giáo, thầy Chu Văn An còn nghiên cứu nhiều về y học cổ truyền. Cuốn “Y học yếu giải tập chú di biên” là cuốn sách có giá trị lớn để lại cho hậu thế. Cuốn sách này được ra đời trong giai đoạn ông từ quan, lui về quê ở ẩn, dạy học và nghiên cứu y thuật.

Cuối đời, Chu Văn An vui với lớp học, văn chương. Triều đình nhiều lần mời về nhưng ông nhất định từ chối. Lòng ông vẫn hướng về nhà Trần. Sau khi vua Trần Nghệ Tông dẹp yên loạn Dương Nhật Lễ, lấy lại được ngôi vua, Chu Văn An dù tuổi cao vẫn về triều chúc mừng. Việc làm đó của ông khiến nhân dân và sĩ phu đương thời quý trọng.

Trở lại Chí Linh, Chu Văn An lúc bấy giờ gần 80 tuổi, ốm nặng. Tháng 11/1370, ông trút hơi thở cuối cùng. Sau khi mất, triều đình đưa Chu Văn An vào thờ ở Văn Miếu, xem ông ngang hàng với những bậc thánh hiền ngày xưa.