'Trục kháng chiến' do Iran dẫn dắt đối phó Israel ở Trung Đông

Iran dẫn dắt nhiều nhóm vũ trang hình thành "trục kháng chiến" ở Trung Đông, một số trong đó đang công khai tấn công Israel nhằm ủng hộ Hamas.

Khi mở chiến dịch tấn công quy mô lớn vào lãnh thổ Israel ngày 7/10, Mohammed Deif, thủ lĩnh cánh quân sự của Hamas, đã kêu gọi người Arab và Hồi giáo, đặc biệt là Iran cùng những tổ chức vũ trang được nước này hậu thuẫn, phát động cuộc chiến tổng lực chống lại Tel Aviv.

Ngoài Iran, các lực lượng được Deif nhắc đến gồm nhóm Hezbollah ở Lebanon, Houthi ở Yemen, cũng như những tổ chức dân quân Hồi giáo dòng Shiite ở Iraq và Syria. Đây đều là những nhóm vũ trang nằm trong "trục kháng chiến" được Iran xây dựng và dẫn dắt trong nhiều thập kỷ qua, với mục tiêu chính là chống lại ảnh hưởng của Israel và phương Tây ở khu vực Trung Đông.

Trong một thập kỷ đầu tiên sau Cách mạng Hồi giáo năm 1979, ảnh hưởng của Iran ở Trung Đông chỉ giới hạn trong các nhóm Hồi giáo dòng Shiite ở Iraq, Lebanon và một vài nước ở vùng Vịnh. Họ không tạo được dấu ấn ở những quốc gia có đông người Hồi giáo dòng Sunni sinh sống, cũng như áp đặt tư tưởng bảo thủ của mình với các nhóm vũ trang trong khu vực.

Điều này thúc đẩy Iran tăng cường nỗ lực tạo dựng và gia tăng ảnh hưởng khắp Trung Đông thông qua các "nhóm ủy nhiệm" được nước này hậu thuẫn. Nhiệm vụ xây dựng và kết nối các lực lượng này được giao cho Đặc nhiệm Quds, một trong 5 nhánh lớn của Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) chuyên tiến hành các hoạt động tình báo và nhiệm vụ bí mật ở nước ngoài.

Iran gọi đây là "trục kháng chiến", nhằm đối chọi với thuật ngữ "trục ma quỷ" mà tổng thống Mỹ George W. Bush đưa ra trong Thông điệp Liên bang năm 2002 để ám chỉ Iran, Iraq và Triều Tiên. Với sự hỗ trợ của Iran, các nhóm vũ trang trong "trục kháng chiến" dần phát triển thành những tổ chức dân quân quy mô lớn, một số thậm chí trở thành đảng đối lập cạnh tranh quyền lực với chính phủ nước sở tại, như Hezbollah ở Lebanon.

Hezbollah nắm giữ quyền lực đáng kể, đặc biệt tại miền nam Lebanon, và hoạt động dọc biên giới phía bắc Israel, nơi căng thẳng đã dâng cao kể từ vụ tấn công ngày 7/10 của Hamas.

Các tay súng Hamas tham gia một cuộc diễu hành ở Dải Gaza hôm 19/7. Ảnh: AFP

Phiến quân Houthi của Yemen cũng nằm trong "trục kháng chiến". Các tay súng Houthi đã chống lại chính phủ Yemen, được Arab Saudi hậu thuẫn, suốt gần một thập kỷ. Nhóm này gần đây liên tục tuyên bố phóng tên lửa, máy bay không người lái (UAV) về phía Israel để bày tỏ sự ủng hộ với Hamas.

Một thành viên khác của "trục kháng chiến" là Lực lượng Động viên Nhân dân, nhóm dân quân nhiều ảnh hưởng tại Iraq, được thành lập để tham gia chiến dịch chống phiến quân Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng vào năm 2014.

Với phương châm chống lại Israel và phương Tây, "trục kháng chiến" đã thu hút được cả những nhóm vũ trang Hồi giáo dòng Sunni, trong đó có Hamas, lực lượng kiểm soát Dải Gaza và chủ trương dùng bạo lực đối phó với Tel Aviv.

Đặc nhiệm Quds chịu trách nhiệm điều phối hoạt động của các nhóm trong khu vực và thực hiện chính sách phòng thủ tập thể nếu một nhóm bị tấn công. Đây là cơ sở để Hamas kêu gọi các nhóm vũ trang trong khu vực đứng lên ủng hộ họ chống lại Israel.

Ngoại trưởng Antony Blinken tháng trước cảnh báo Mỹ sẽ hành động "nhanh chóng và dứt khoát" nếu nước này bị Iran hoặc các lực lượng được Tehran hậu thuẫn ở Trung Đông tấn công, trong bối cảnh lo ngại ngày càng tăng về nguy cơ cuộc xung đột Israel - Hamas lan rộng.

Cảnh báo của ông được đưa ra khi Nhà Trắng cáo buộc Iran "bật đèn xanh" cho các cuộc tấn công nhằm vào căn cứ quân sự Mỹ ở Syria và Iraq cách đây hai tuần.

Mỹ cho biết chưa có bằng chứng trực tiếp nào cho thấy Iran có liên quan đến cuộc đột kích hôm 7/10 của Hamas vào lãnh thổ Israel. Tuy nhiên, các nhà phân tích và chuyên gia khu vực tin rằng Tehran chắc chắn có liên quan ít nhiều đến sự việc.

"Hamas và Iran có mối quan hệ lâu dài", Kim Ghattas, tác giả cuốn sách Black Wave viết về mối cạnh tranh giữa Arab Saudi và Iran, nói. "Hamas nhận tài trợ và vũ khí từ Iran. Vì vậy, Iran ít nhiều liên quan đến cuộc tấn công ngày 7/10".

Ali Barakeh, một thành viên cấp cao của Hamas tại Lebanon, hồi đầu tháng nói rằng "Iran biết Hamas sẽ tấn công Israel và đề nghị hỗ trợ chúng tôi, điều chúng tôi không phủ nhận, nhưng chúng tôi không nhận lệnh từ bất kỳ ai".

Hamas và Iran từng xảy ra rạn nứt và không phải lúc nào cũng đứng về phía nhau. Gần đây nhất, họ xảy ra bất hòa vì xung đột ở Syria. Tehran đã rút viện trợ tài chính cho Hamas khi nhóm này đứng về phía những người biểu tình chống lại Tổng thống Syria Bashar al-Assad, người mà Tehran ủng hộ.

Ở Gaza, phong trào Hồi giáo Jihad Palestine (PIJ), nhóm chiến binh nhỏ hơn Hamas và không tham gia vào tiến trình chính trị, cũng được coi là một phần của "trục kháng chiến". Tuy nhiên, không giống như Hamas, PIJ nhận phần lớn ngân sách từ Iran.

"Điều quan trọng cần nhớ là Hamas không phải lực lượng được ủy quyền của Iran theo cách giống như Hezbollah", Ghattas, chuyên gia tại Viện Columbia về Chính trị Toàn cầu, lưu ý. "Hezbollah đã trở thành một phần mở rộng của IRGC. Hamas giữ bản sắc riêng của mình và có những bên ủng hộ khác, ngoài Iran".

Nhưng bất chấp những khác biệt, lợi ích của họ thường song hành, Ghattas nói. "Mục tiêu của họ vẫn là chống Mỹ, chống Israel và họ sẽ hợp tác khi cần thiết".

Theo truyền thông quốc tế, thủ lĩnh Hezbollah Hassan Nasrallah đã gặp các quan chức cấp cao Hamas ở Beirut hôm 22/10 để thảo luận về tình hình Trung Đông. Tuyên bố sau cuộc họp cho biết mục tiêu của họ là đạt được "một chiến thắng thực sự cho cuộc kháng chiến ở Gaza và Palestine" và ngăn chặn những "hành động nguy hiểm của Israel".

Hồi đầu năm, Nasrallah bắt đầu đề cập đến việc "thống nhất các mặt trận". Ý tưởng là tất cả các nhóm được hưởng lợi từ hỗ trợ của Iran trong "trục kháng chiến" sẽ phối hợp để cùng chống lại Israel.

Giới chuyên gia cho biết các nhóm này những năm gần đây đã gia tăng phối hợp hành động xuyên biên giới, ngay cả trước khi Nasrallah kêu gọi.

"Trong vài năm qua, Iran đã nỗ lực điều phối các lực lượng ủy nhiệm của mình theo cái mà họ mô tả là một 'mặt trận thống nhất' nhằm bao vây Israel từ mọi hướng, thay vì mỗi nhóm tự hoạt động riêng lẻ", Ghattas nói.

"Mặt trận thống nhất" này đã chứng minh được ảnh hưởng trong cuộc xung đột giữa Israel và Hamas đang diễn ra.

Paul Salem, chủ tịch Viện Trung Đông ở Washington, suy đoán Hezbollah rất có thể đã biết về kế hoạch chuẩn bị cho cuộc đột kích ngày 7/10 và tham gia huấn luyện, lên phương án tấn công cùng với Hamas. Sau khi Hamas phát động chiến dịch đột kích, Hezbollah cũng liên tục phóng tên lửa vào lãnh thổ Israel ở biên giới phía bắc, khiến lực lượng của Tel Aviv bị kìm chân tại đây.

Các thành viên Hezbollah diễu hành với cờ của đảng trong một cuộc mít tinh ở Beirut, Lebanon, hồi tháng 5/2019. Ảnh: Reuters

Mohanad Hage Ali, chuyên gia cấp cao tại Trung tâm Carnegie Trung Đông, trụ sở tại Beirut, nhận định mô hình "mặt trận thống nhất" của các lực lượng ủy nhiệm được Iran hậu thuẫn giống như "NATO dành cho những nhóm dân quân", đòi hỏi các nhóm trong "trục kháng chiến" phải cùng can thiệp và hỗ trợ quân sự nếu bất kỳ thành viên nào bị đe dọa.

"Tôi cho rằng Hezbollah khó lòng ngồi yên khi Israel tấn công Hamas ở Gaza, dù đây là một thách thức lớn với họ, xét đến cái giá phải trả của cuộc xung đột và ý nghĩa của nó đối với Lebanon", Hage Ali nhận xét.

Tuy nhiên, Ali cho rằng Iran sẽ sử dụng ảnh hưởng của mình để kiềm chế hoạt động của các đồng minh trong "trục kháng chiến", nhằm đảm bảo xung đột Israel - Hamas bùng phát thành cuộc chiến quy mô lớn có thể tàn phá cả Trung Đông, điều không mang lại lợi ích cho Tehran.

Việc ngăn chặn nguy cơ xung đột lan rộng lớn hơn trong khu vực cũng đòi hỏi khả năng phối hợp và kiểm soát chặt chẽ trên chiến trường, Ghattas nhấn mạnh. "Phối hợp xuyên biên giới nhiều hơn cho phép Iran kiểm soát chặt chẽ đà leo thang và giảm căng thẳng", bà nói.

Vũ Hoàng (Theo NPR, Conversation)