Lý do Elon Musk tung đòn công kích vào USAID

Elon Musk bắt đầu phát động chiến dịch công kích USAID, gọi nó là "tổ chức tội phạm", sau khi nghe chương trình podcast của một cựu quan chức ngoại giao Mỹ.

Cuộc tấn công vào Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID) lên đến đỉnh điểm những ngày qua. Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump với sự tham vấn của Ban Hiệu suất Chính phủ (DOGE) do tỷ phú Elon Musk lãnh đạo ngày 4/2 yêu cầu nhiều nhân viên USAID tại Mỹ nghỉ không lương và triệu hồi toàn bộ nhân viên ở nước ngoài về nước trong vòng một tháng.

USAID bắt đầu lọt tầm ngắm của tỷ phú Musk vào cuối năm ngoái, khi ông công khai lên án cơ quan này. Động thái của ông Musk diễn ra sau khi cựu quan chức Bộ Ngoại giao Mỹ kiêm nhà hoạt động bảo thủ Mike Benz ngày 3/12/2024 xuất hiện trên chương trình podcast của Joe Rogan để chỉ trích USAID.

"Bộ não của bạn bị đánh lừa khi nhìn thấy cụm từ USAID. Đây không phải là một tổ chức viện trợ", Benz nói với Rogan, dường như ám chỉ chữ viết tắt "AID" có nghĩa là "viện trợ". Ông cho rằng USAID là công cụ của Lầu Năm Góc, CIA và Bộ Ngoại giao Mỹ.

Cựu quan chức Bộ Ngoại giao Mỹ kiêm nhà hoạt động bảo thủ Mike Benz. Ảnh: NBC News

"USAID thực sự là công cụ hỗ trợ Lầu Năm Góc trên mặt trận an ninh quốc gia, hỗ trợ Bộ Ngoại giao về lợi ích quốc gia hoặc hỗ trợ cộng đồng tình báo trên mặt trận hoạt động bí mật", Benz, cựu quan chức ngoại giao làm việc trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, nói.

Sự xuất hiện của Benz trên chương trình podcast của Rogan đã thu hút hàng triệu lượt xem. Tỷ phú Musk ngày 10/12/2024 đăng bài trên X về những chia sẻ của Benz. Trước thời điểm đó, Musk chưa từng đề cập tới USAID.

"Mike Benz vừa tiết lộ mọi thứ. Trên chương trình podcast Joe Rogan Experience, Benz đã giải thích tại sao USAID là công cụ để kiểm soát chứ không phải viện trợ", Musk viết.

Kể từ đó, các cuộc tấn công của Elon Musk vào USAID dần tăng nhiệt.

Một số thành đảng Cộng hòa từ lâu chỉ trích USAID, một phần trong chiến dịch chỉ trích về ngân sách viện trợ cho nước ngoài. Gần đây hơn, cơ quan này thu hút chú ý của lưỡng đảng về khoản tiền mà các nhà thầu gửi đến phòng thí nghiệm nghiên cứu virus ở Vũ Hán. Vấn đề đã trở thành chủ đề báo cáo của Văn phòng Trách nhiệm Giải trình Chính phủ.

Một số đảng viên Cộng hòa phàn nàn về hoạt động nhân đạo của USAID tại Ukraine, trong khi một số khác nhắm vào công việc thúc đẩy sáng kiến đa dạng hóa, nhằm tăng cường các vấn đề như bình đẳng giới, bình đẳng sắc tộc, tôn giáo ở một số quốc gia.

Không phải tất cả thành viên đảng Cộng hòa đều chỉ trích cơ quan này. Năm 2022, thượng nghị sĩ Rob Portman đã chúc mừng USAID về "công việc tuyệt vời" đã thực hiện tại Ukraine.

Nghị sĩ Young Kim của bang California từng viết trên Facebook hồi đầu năm 2024 rằng "viện trợ phát triển của Mỹ đã giúp các nước đang gặp khó khăn, hỗ trợ các mục tiêu kinh tế và an ninh của chúng tôi".

Tuy nhiên, lập trường đó đã thay đổi sau những lời chỉ trích của Benz và cuộc tấn công của Musk vào USAID.

"USAID nổi tiếng tài trợ cho các dự án đen tối, kinh hoàng và gây tranh cãi nhất mà nhân loại biết đến", Benz nói.

Chia sẻ lại bài đăng của Benz ngày 2/2, ông Musk viết "USAID là tổ chức rắn độc của những người cực tả ghét nước Mỹ". Chưa đầy một giờ sau, ông tiếp tục đăng bài chỉ trích "USAID là tổ chức tội phạm".

Rạng sáng hôm sau, tỷ phú Mỹ tiếp tục trích dẫn bình luận của Benz và tuyên bố "chúng tôi đã dành cả cuối tuần để nghiền ngẫm về USAID".

Trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, Benz làm việc tại Bộ Nhà ở và Phát triển Đô thị dưới thời bộ trưởng Ben Carson, sau đó trở thành phó trợ lý ngoại trưởng về chính sách thông tin và truyền thông.

Trước đó, ông là người có tầm ảnh hưởng của phe cánh hữu và hoạt động dưới bút danh Frame Game, thường chỉ trích việc kiểm duyệt truyền thông và ca ngợi giá trị về bản sắc chính trị của người da trắng. Tổ chức Tự do Trực tuyến đã cùng với Benz thúc đẩy quan điểm về kiểm duyệt truyền thông.

Benz bắt đầu đăng bài trên X về USAID từ năm 2022. Trong hai năm tiếp theo, ông đã đăng hàng loạt bài trên X và có hàng chục giờ thuyết trình qua video chỉ trích USAID. Ông mô tả cơ quan này như bộ phận hoạt động bí mật cho CIA, tại đó nhân viên chỉ làm giàu cho bản thân, truyền bá tư tưởng cánh tả tới trong và ngoài nước, cũng như gây tổn hại cho ông Trump.

USAID bị cáo buộc đứng sau nỗ lực kiểm duyệt hàng loạt người Mỹ, thao túng truyền thông, gian lận bầu cử và kiểm soát bất đồng chính kiến.

"Benz luôn sử dụng một chiến lược. Ông ấy chọn một nhân vật phản diện và mô tả nó liên quan đến CIA hoặc 'nhà nước ngầm', đưa ra những tuyên bố như thể ông ấy có thông tin nội bộ. Nhưng điều đáng chú ý là rất nhiều người bị mắc bẫy chiến lược ấy", Renee DiResta, phó giáo sư Đại học Georgetown, nói.

Giới quan sát nhận định những tuyên bố của Benz đã khiến Musk chú ý và châm ngòi cho cuộc tấn công nhằm vào USAID. Musk đã chia sẻ hoặc nhắc đến Benz hơn 160 lần trong năm qua, gồm hơn chục bài thảo luận về USAID, theo Washington Post.

Người dân đi qua trụ sở USAID ở thủ đô Washington, Mỹ ngày 5/2. Ảnh: AFP

Tuy nhiên, những lời công kích của Musk nhắm vào USAID cũng vấp nhiều chỉ trích. Trung tâm Phát triển Toàn cầu ở Mỹ gần đây bác bỏ một tuyên bố của ông rằng chỉ có 10% tiền của USAID đến được tay người cần giúp đỡ.

"Đó hoàn toàn là hành vi bóp méo cách hoạt động của USAID", Phil Brenner, giáo sư danh dự tại Trường Các vấn đề quốc tế thuộc Đại học Mỹ, nói.

Brenner lưu ý USAID dành một phần ngân sách để mua vật tư từ các doanh nghiệp Mỹ rồi phân phối chúng đến các nước cần viện trợ.

Rachel Bonnifield và Justin Sandefur, hai thành viên Trung tâm Phát triển Toàn cầu, cho hay số liệu 10% mà ông Musk đưa ra là cách diễn giải sai và gây hiểu lầm. Thực tế 10% ngân sách USAID được chuyển trực tiếp cho các tổ chức ở những nước đang phát triển và 90% còn lại được viện trợ dưới hình thức hàng hóa hoặc dịch vụ, từ thuốc điều trị HIV đến viện trợ lương thực khẩn cấp, hay phương pháp điều trị suy dinh dưỡng.

Cơ quan Nghiên cứu Quốc hội, nhánh nghiên cứu phi đảng phái trong quốc hội Mỹ, gần đây công bố báo cáo nêu rõ chính quyền ông Trump không có thẩm quyền giải thể USAID.

"Vì quốc hội thành lập USAID như cơ quan độc lập trong nhánh hành pháp, nên tổng thống không có quyền giải thể, mà sẽ cần được quốc hội thông qua trước khi có bất kỳ động thái xóa bỏ hay hợp nhất nào", Emily M. McCabe, chuyên gia về viện trợ nước ngoài và chính sách đối ngoại, cho hay.

USAID được thành lập năm 1961 theo Đạo luật Viện trợ nước ngoài được quốc hội Mỹ thông qua. Nó là cơ quan độc lập, cung cấp hỗ trợ cho các nước có tầm quan trọng chiến lược, các quốc gia đối mặt nguy cơ xung đột, cũng như viện trợ xóa đói giảm nghèo, bệnh tật và đáp ứng các nhu cầu nhân đạo khác. USAID cũng giúp các nước đang phát triển tăng trưởng kinh tế và có đủ năng lực tham gia thương mại thế giới.

Trong năm tài khóa 2023, USAID được phân bổ ngân sách hơn 40 tỷ USD. Tuy nhiên, đây chỉ là một phần nhỏ trong ngân sách viện trợ nước ngoài của chính phủ Mỹ và chiếm chưa tới 1% tổng ngân sách quốc gia.

"Nếu bạn hỏi tôi rằng một tổ chức như USAID có cần cải cách hay không, câu trả lời tất nhiên là có. Nhưng ý tưởng cho rằng tổ chức này là tội phạm, hành động xấu xa hoặc lãng phí ngân sách thật vô lý", Ian Bremmer, chủ tịch kiêm nhà sáng lập công ty tư vấn địa chính trị Eurasia Group ở Mỹ, nói.

Thùy Lâm (Theo Washington Post, NBC News)