Con đường nghi phạm khủng bố từ Tajikistan vào Nga

Hàng triệu lao động Tajikistan đã nhập cư vào Nga tìm việc mỗi năm và đây cũng là con đường đưa các tay súng cực đoan tới nước này.

Người dân ở làng Loyob, ngoại ô thủ đô Dushanbe của Tajikistan, không tin rằng bất cứ ai trong làng có khả năng tham gia vào vụ thảm sát tại nhà hát Crocus City Hall ở thủ đô Moskva, Nga. Bởi vậy, họ đã rất bất ngờ khi biết tin Faridun Shamsiddin là một nghi phạm trong vụ khủng bố tuần trước.

"Tôi không bao giờ thấy điều gì đáng ngờ ở anh ta. Anh ta đến Nga 6 tháng trước để tìm việc và đã gửi tiền về cho gia đình", một họ hàng của Shamsiddin cho hay.

Fariduni trình diện tại tòa Moskva ngày 25/3. Ảnh: Kommersant

Khi sống ở làng, Shamsiddin, 25 tuổi, làm việc cho một tiệm bánh. Shamsiddin đã cưới vợ và có một con trai, nhưng cũng từng bị kết án 7 năm tù vì tội quấy rối tình dục, trước khi được ân xá và ra tù trước thời hạn năm 2020.

"Anh ta là kẻ nhát gan, không giết nổi một con quạ", người họ hàng nói. Dân làng Loyob cho hay Shamsiddin còn không phải là một tín đồ Hồi giáo thực sự. "Anh ta không bao giờ cầu nguyện, thậm chí còn uống rượu", một người làng nói.

Shamsiddin đang là một trong 4 công dân Tajikistan bị lực lượng an ninh Nga bắt giam với cáo buộc liên quan đến vụ khủng bố nhà hát Crocus khiến 143 người thiệt mạng hôm 22/3. Người này cũng bị cáo buộc tội tuyển mộ hai người đàn ông khác để giúp đỡ các tay súng thực hiện vụ tấn công.

Chỉ vài giờ sau vụ tấn công ở Moskva, lực lượng an ninh Tajikistan đã xuất hiện ở Loyob và đưa cha của nghi phạm đi thẩm vấn. Các nhà điều tra Nga có thể cũng đã bay tới Tajikistan để trao đổi với người thân nhóm nghi phạm.

Phiến quân Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng tuyên bố đứng sau vụ khủng bố và đã công bố ảnh, video chứng minh cho hành động của mình. Tạp chí tuyên truyền Al-Nabaa được đăng trên các tài khoản Telegram của IS hôm 29/3 cũng xác nhận 4 tay súng của nhóm bị lục quân và không quân Nga truy lùng sau khi gây ra vụ tấn công khủng bố và đang bị giam cầm.

Tổng thống Tajikistan Emomali Rahmon lên án cuộc tấn công nhà hát Crocus City Hall là một sự kiện đáng xấu hổ và khủng khiếp. Ông từ lâu đã đặc biệt lưu tâm đến xu hướng cực đoan hóa tại nước này, đặc biệt là trong giới trẻ, những người phải chật vật kiếm sống khi nền kinh tế gặp nhiều khó khăn.

Tajikistan, với dân số 10 triệu người, là nước nghèo nhất trong số các quốc gia từng thuộc Liên Xô. Tajikistan có nguồn tài nguyên khoáng sản dồi dào, nhưng chưa được phát triển đúng mức do đầu tư nước ngoài thấp và dữ liệu địa chất chưa đầy đủ.

Thanh niên ở Tajikistan nói chung và làng Loyob nói riêng chủ yếu làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp, xây dựng hoặc buôn bán tại chợ địa phương. Giống như Shamsiddin, nhiều người tới Nga để tìm kiếm những công việc được trả lương cao hơn và thoát khỏi thị trường lao động ảm đạm ở quê nhà.

Chính quyền Tajikistan cho biết hơn 652.000 người đã di cư sang Nga năm ngoái, mặc dù Moskva tin rằng con số có thể lên tới hàng triệu người.

Trong video thẩm vấn được cơ quan an ninh Nga công bố, Shamsiddin khai rằng anh ta nhận chỉ thị từ một giáo sĩ Hồi giáo quen trên mạng và thực hiện vụ khủng bố ở Moskva để được trả 500.000 rouble (hơn 5.300 USD). Anh ta sau đó nói rằng số tiền được hứa hẹn là 11.000 USD, số tiền bằng 5 năm thu nhập trung bình ở Tajikistan.

Tổng thống Tajikistan từng kêu gọi người dân bảo vệ trẻ em và thanh thiếu niên khỏi ảnh hưởng từ các nhóm cực đoan và không để họ "làm hoen ố danh tiếng tốt đẹp của quốc gia".

Chính quyền Tajikistan trong tuần qua đã bắt ít nhất 9 người với cáo buộc liên quan đến nhóm nghi phạm khủng bố. Tất cả họ đều là cư dân Vakhdat, thị trấn phía đông Dushanbe, nơi xuất thân của một nghi phạm khác là Saidakram Rajabalizoda.

Một dân làng Loyob cho hay sau ba tháng tới Nga tìm việc, Shamsiddin tới Thổ Nhĩ Kỳ rồi trở về nhà 11 ngày sau đó, vào đầu tháng ba. Tại đây, anh ta được cho là đã gặp Rajabalizoda.

Hai người còn lại được xác định là Muhammadsobir Fayzov và Dalerdjon Barotovich Mirzoyev.

Fayzov, 19 tuổi, là nghi phạm trẻ nhất tham gia vụ khủng bố. Tại thủ đô Dushanbe, bà Sairam Faizova vẫn không thể tin được rằng con trai mình lại có thể phạm tội ác tày đình như vậy.

"Cháu nó không phải là người có thể làm điều như thế. Nó chắc hẳn đã bị ai đó tẩy não", bà Faizova nói, mô tả con trai là người "vô thần" và thích tiệc tùng cùng bạn bè, thậm chí còn mơ được đi du học ở Trung Quốc.

Fayzov trình diện tại tòa Moskva ngày 25/3 trong tình trạng không tỉnh táo. Ảnh: Kommersant

Hồ sơ tòa án cho thấy Fayzov từng làm thợ cắt tóc cho một cửa tiệm ở thành phố Ivanovo, phía đông thủ đô Moskva. Nghi phạm cũng đăng ký tạm trú ở thành phố này.

Khi trình diện trước tòa án quận Basmanny hôm 25/3, Fayzov ngồi xe lăn, nói giọng yếu ớt, ngắt quãng và gần như rơi vào trạng thái lơ mơ suốt phiên xét hỏi.

Lần gần đây nhất bà Faizova trò chuyện với con trai là một ngày trước vụ khủng bố. "Chúng tôi gọi điện cho nhau hai lần vào buổi sáng và buổi tối hôm đó. Nó chỉ nói rằng vẫn ổn và hỏi thăm tôi. Nó kể về công việc và nói rằng mọi thứ sẽ ổn", bà cho hay.

Chính phủ Tajikistan cho biết hầu hết trong 2.000 công dân gia nhập IS từ năm 2014 đến 2016, giai đoạn nhóm khủng bố trỗi dậy mạnh mẽ, đều được tuyển mộ tại Nga.

Qasimshah Iskandarov, người đứng đầu Trung tâm Nghiên cứu Afghanistan trụ sở tại Dushanbe, tin rằng những lao động nhập cư Trung Á dễ bị các nhóm cực đoan lôi kéo.

Thổ Nhĩ Kỳ là điểm đến thuận tiện cho những lao động nhập cư muốn "lách luật" khi giấy phép cư trú tại Nga của họ sắp hết hạn, nhưng nước này cũng được coi là nơi mà Khorasan (ISIS-K), chi nhánh IS tại Afghanistan, tuyển mộ thành viên.

Lao động từ các nước Trung Á đến Nga được phép lưu trú ba tháng để tìm chỗ ở và xin giấy phép làm việc, với chi phí khoảng 430 USD. Để tránh phải nộp phí xin giấy phép lao động, một số người lách luật bằng cách tới Thổ Nhĩ Kỳ trước hạn chót, rồi nhập cảnh trở lại Nga và tiếp tục được lưu trú ba tháng.

Nhhiều người Tajikistan cũng bị cực đoan hóa ở Afghanistan, Iskandarov nói. Nơi này chỉ cách Dushanbe vài giờ lái xe về phía nam và ông tin rằng đây đã trở thành căn cứ chính của IS kể từ khi Taliban trở lại nắm quyền vào tháng 8/2021.

Kể từ mùa hè năm ngoái, các tay súng Tajikistan đã liên quan đến hàng loạt vụ tấn công cực đoan, như vụ đánh bom tự sát gần mộ tướng Iran ở thành phố Kerman ngày 3/1 khiến 89 người thiệt mạng hay vụ tấn công nhà thờ Thiên chúa giáo ở Thổ Nhĩ Kỳ khiến một người chết hôm 28/1.

Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO), liên minh do Nga dẫn đầu với Tajikistan là thành viên, tháng trước cho hay họ đã phát hiện xu hướng gia tăng số lượng chiến binh IS và các tay súng Hồi giáo khác ở biên giới phía nam nước này.

Theo CSTO, mạng lưới trại huấn luyện cho các nhóm như IS và al-Qaeda đang "mở rộng và phần lớn các tay súng nước ngoài của họ tập trung ở những khu vực phía bắc Afghanistan, giáp với Tajikistan".

Người thân của hai nghi phạm Rajabalizoda và Mirzoyev chưa lên tiếng về hành trình cực đoan hóa của họ. Tại Dusanbe, bà Faizova vẫn tin rằng con trai mình có cơ hội trở về.

"Tôi đã đề nghị chính phủ đưa chúng hồi hương, bởi chúng chỉ là những thanh niên bị lừa gạt", người mẹ này nói, thêm rằng cả gia đình đã phải "gánh chịu nhiều hậu quả" vì hành động của con trai.

Vũ Hoàng (Theo BBC, RFE/RL, TASS)