Cơ chế luân phiên làm vua ở Malaysia

11:40 24/01/2024

Vua Malaysia được chọn từ 9 tiểu vương lãnh đạo 9 bang, thay phiên nhau theo nhiệm kỳ 5 năm.

Ngày 17/1, Vua Malaysia Abdullah Ahmad Shah và Hoàng hậu Tunku Azizah Aminah Maimunah Iskandariah xuất hiện trên TV3 và dẫn bản tin lúc 20h của kênh truyền hình này, thu hút nhiều chú ý.

Bản tin đặc biệt được ghi hình khi hai người tới thăm tập đoàn truyền thông Media Prima Group, đánh dấu một trong những hoạt động cuối cùng của Vua Abdullah và vợ, trước khi hết nhiệm kỳ 5 năm làm vua ngày 31/1.

Vua và Hoàng hậu Malaysia dẫn bản tin trên kênh truyền hình TV3 hôm 17/1. Ảnh: Buletin TV3

Quốc vương là nguyên thủ quốc gia, người lãnh đạo Hồi giáo và tổng tư lệnh của quân đội Malaysia. Chế độ quân chủ lập hiến Malaysia có hệ thống chọn lựa quốc vương độc đáo. Tiểu vương tại 9 trong số tổng cộng 13 bang của Malaysia thay phiên trị vì đất nước trong nhiệm kỳ 5 năm.

9 tiểu vương sẽ tổ chức bỏ phiếu kín để chọn tân vương. Thực tế, thứ tự luân phiên đã được định sẵn theo truyền thống nên lá phiếu chỉ có duy nhất tên của tiểu vương đến lượt lên ngôi.

Mỗi tiểu vương sẽ phải nêu ra lý do họ cảm thấy người được chọn xứng đáng với vị trí nhà vua. Ứng viên cần đạt đa số phiếu để trở thành tân vương. Sau khi công bố kết quả, các lá phiếu sẽ bị tiêu hủy trước sự chứng kiến của 9 nhà lãnh đạo. Vua Abdullah, tiểu vương bang Pahang, đã lên ngôi năm 2019.

Quốc vương Malaysia Abdullah tại Kuala Lumpur năm 2019. Ảnh: Reuters

Quốc vương chủ yếu đóng vai trò nghi thức. Hiến pháp liên bang Malaysia yêu cầu nhà vua đưa ra quyết sách theo tư vấn của thủ tướng và nội các.

Tuy nhiên, những biến động chính trị trong vài năm gần đây đã khiến chế độ quân chủ đóng vai trò lớn hơn. Quốc vương có quyền bổ nhiệm một thủ tướng mà ông tin là giành được đa số ủng hộ trong quốc hội. Quyền hạn này chưa từng được sử dụng cho đến năm 2020, bởi thủ tướng Malaysia thường được chọn thông qua bầu cử.

Vua Abdullah đã bổ nhiệm ba thủ tướng gần nhất của quốc gia này trong thời gian vị trí lãnh đạo chính phủ bị bỏ trống vì những mâu thuẫn nội bộ trong liên minh cầm quyền.

Năm 2020, khi thủ tướng Mahathir Mohamad từ chức, Vua Abdullah đã họp với 222 nghị sĩ để tìm ra người có thể giành được ủng hộ từ đa số quốc hội, thành lập chính phủ tiếp theo. Sau loạt cuộc họp, Vua Abdullah bổ nhiệm Muhyiddin Yassin. Năm 2021, khi ông Muhyiddin mất đa số ủng hộ, Vua Abdullah chọn Ismail Sabri Yaakob làm thủ tướng mới sau loạt cuộc họp tương tự.

Tháng 10/2022, ông Ismail tuyên bố giải tán quốc hội và tổ chức tổng tuyển cử sớm. Nhưng cuộc tổng tuyển cử kết thúc mà không bên nào trong hai liên minh lớn có đủ ghế cần thiết để lập chính phủ trước hạn chót. Tháng 11/2022, Vua Abudullah chỉ định ông Anwar Ibrahim làm thủ tướng, chấm dứt bế tắc chính trị ở Malaysia.

Sau bản tin TV3 ngày 17/1, nhiều người Malaysia gửi lời cảm ơn Vua Abdullah đã dìu dắt đất nước trong cơn khủng hoảng chính trị những năm qua.

Quốc vương và Hoàng hậu Malaysia trong lễ khai mạc kỳ họp quốc hội tại Kuala Lumpur, ngày 13/2/2023. Ảnh: AFP

Quốc vương còn có quyền ân xá cho những người bị kết án. Các động thái và phát ngôn của nhà vua cũng có sức ảnh hưởng xã hội lớn.

Năm 2021, chính phủ thủ tướng Muhyiddin dỡ bỏ lệnh phong tỏa Covid-19 mà không xin ý kiến Quốc vương và quốc hội. Hoàng gia Malaysia sau đó chỉ trích chính phủ quyết liệt. Sau chỉ trích, các nghị sĩ đối lập tố thủ tướng Muhyiddin "phản quốc", yêu cầu ông từ chức.

Sau khi Vua Abdullah hết nhiệm kỳ ngày 31/1, tiểu vương bang Johor Ibrahim Iskandar, 65 tuổi, sẽ kế nhiệm. Ông Ibrahim thường thể hiện các quan điểm chính trị và có quan hệ tốt với Thủ tướng Anwar.

Tiểu vương bang Johor cũng là một doanh nhân, tham gia từ lĩnh vực bất động sản đến khai thác mỏ. Ông Ibrahim có bộ sưu tập ôtô, môtô đồ sộ. Ông ủng hộ thành lập đặc khu kinh tế giữa Johor và Singapore để tăng cường quan hệ.

Đức Trung (Theo Reuters, Strait Times)