Bài toán năng lượng vẫn đè nặng châu Âu sau 3 năm xung đột Ukraine

Để "cai" khí đốt tự nhiên Nga, châu Âu đã nỗ lực tìm kiếm các nguồn năng lượng mới, nhưng chi phí cao đang gây căng thẳng cho nền kinh tế.

Tại một bến tàu mới xây dọc theo sông Elbe ở Đức, các tàu từ Mỹ miệt mài cung cấp khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) cho các nhà máy và hộ gia đình địa phương.

Ở miền trung Tây Ban Nha, một "khu rừng" tua bin gió được xây dựng trên đỉnh núi đã hòa vào lưới điện quốc gia. Trong các tòa nhà chính phủ Pháp, nhiệt độ được điều chỉnh xuống thấp hơn mức bình thường vào mùa đông để tiết kiệm điện.

Ba năm kể từ khi xung đột Nga - Ukraine nổ ra, làm bùng phát cuộc khủng hoảng năng lượng trên khắp châu Âu, toàn bộ lục địa đã thay đổi cách họ sản xuất và lưu trữ năng lượng.

Khí đốt tự nhiên Nga, nguồn năng lượng lâu đời của châu Âu, được thay thế bằng các nguồn khác. Sản lượng điện gió và mặt trời đã tăng vọt khoảng 50% kể từ năm 2021. Các nhà máy điện hạt nhân mới đang được lên kế hoạch xây dựng trên khắp châu lục.

Nhưng an ninh năng lượng châu Âu vẫn rất mong manh. Khu vực này sản xuất ít khí đốt tự nhiên hơn nhiều so với mức tiêu thụ và vẫn phụ thuộc phần lớn vào các quốc gia khác.

Một trạm trung chuyển LNG tại Wilhelmshaven, Đức, tháng 12/2022. Ảnh: Reuters

Linh hoạt để giảm phụ thuộc vào Nga

Chiến sự Nga - Ukraine năm 2022 đã phơi bày việc châu Âu phụ thuộc vào năng lượng Nga, đặc biệt là khí đốt tự nhiên, như thế nào.

"Năng lượng có vẻ rẻ, nhưng nó khiến chúng ta phải đối mặt với tình trạng bị tống tiền", Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen, cơ quan điều hành của Liên minh châu Âu (EU), tháng trước phát biểu tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới.

Giá cả đã tăng vọt vào năm 2022 do lo ngại Nga sẽ cắt đứt hoàn toàn dòng khí đốt vào châu Âu, kết hợp với các yếu tố khác. Hàng loạt quốc gia liên kết với nhau để chia sẻ nhiên liệu và các nguồn năng lượng khác, đồng thời xây mới hoặc cải tạo cơ sở hạ tầng nhằm tăng tốc vận chuyển.

Những nỗ lực này được dự báo giúp giảm tình trạng phụ thuộc của châu Âu vào khí đốt Nga từ mức 35% năm 2021 xuống còn 8% vào năm 2025, theo Anna Galtsova, nhà phân tích tại công ty nghiên cứu thị trường S&P Global Commodity Insights.

Na Uy hiện là nhà cung cấp khí đốt lớn nhất cho châu Âu, chủ yếu thông qua mạng lưới đường ống.

Anatol Feygin, giám đốc thương mại tại Cheniere Energy, công ty xuất khẩu LNG Mỹ, nhận xét châu Âu đã đạt được "khả năng linh hoạt mà họ không có thời trước xung đột".

Hỗ trợ cho bước thay đổi này là các chương trình khuyến khích hộ gia đình và tòa nhà chính phủ không chỉnh độ nhiệt độ cao hơn 19 độ C vào mùa đông. Các nhà máy trên khắp châu Âu cũng điều chỉnh sản xuất để tránh hóa đơn điện tăng cao. Các sáng kiến khác, như yêu cầu các cửa hàng tắt đèn sớm vào buổi tối, cũng được tích cực triển khai.

Các turbine gió tại Scheveningen, Hà Lan, tháng 8/2022. Ảnh: Reuters

Châu Âu đã xây dựng nhiều dự án năng lượng tái tạo hơn nhằm thu hẹp lỗ hổng. Trước xung đột Nga - Ukraine, khoảng 1/3 lượng điện của châu Âu đến từ năng lượng tái tạo. Năm 2024, lần đầu tiên các trang trại gió và năng lượng mặt trời đã tạo ra nhiều điện hơn nhiên liệu hóa thạch, theo S&P Global Commodity Insights.

"Đây là một thay đổi to lớn và nó phản ánh những thay đổi chính sách nhằm đưa các nguồn năng lượng thay thế vào hệ thống", Tim Gould, chuyên gia Cơ quan Năng lượng Quốc tế, trụ sở ở thủ đô Paris, Pháp, bình luận.

Nhưng việc chuyển sang năng lượng tái tạo rất tốn kém, giới chuyên gia lưu ý. Các ngành như điện gió và mặt trời đã có những tiến bộ lớn, nhưng vẫn cần nhiều đầu tư để lấp đầy khoảng trống trong thời kỳ gió và nắng yếu.

LNG

Để "cai" khí đốt được chuyển bằng đường ống từ Nga, nhiều nước đã chuyển sang LNG. Khu vực cũng đang chứng kiến xu hướng bùng nổ các nhà ga tiếp nhận LNG, đặc biệt là ở Đức, nơi từng không có trạm nào trước cuộc khủng hoảng năng lượng.

Một điều đáng chú ý là dù lượng khí đốt nhập khẩu từ Nga qua đường ống đã giảm mạnh, châu Âu lại tăng mua LNG từ chính Nga, được vận chuyển qua cảng. Tổng thống Trump đã kêu gọi châu Âu nhập khẩu nhiều nhiên liệu hơn từ Mỹ và bà von der Leyen gợi ý rằng LNG Mỹ có thể thay thế nhiên liệu Nga.

Tuy nhiên, giới quan sát chỉ ra LNG vẫn là lựa chọn tương đối đắt đỏ và châu Âu có thể phải cạnh tranh nguồn cung với các nước châu Á như Trung Quốc và Hàn Quốc. Việc giá LNG gần đây tăng vọt lên mức cao nhất một năm đã gây tổn hại cho các doanh nghiệp và làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt của khu vực.

Natasha Fielding, giám đốc công ty nghiên cứu Argus Media ở London, cho biết trong đợt giá lạnh vào tháng 1, một số tàu LNG của Mỹ vốn có lịch đến châu Á đã đổi hướng tới châu Âu.

"Châu Âu đã có những bước tiến thực sự đáng chú ý", David L. Goldwyn, đặc phái viên năng lượng của Bộ Ngoại giao Mỹ dưới chính quyền Bill Clinton và Barack Obama, nhận xét. "Nhưng khi thời tiết lạnh hơn và mức cạnh tranh từ châu Á đối với nguồn cung LNG tăng lên, tình hình sẽ trở nên khó khăn hơn".

Nguồn cung khí tự nhiên đến EU và Anh. Đồ họa: S&P Global

Khó khăn

Giá khí đốt tự nhiên ở châu Âu đã giảm so với mức cao kỷ lục năm 2022, nhưng đến năm 2024, giá vẫn gấp đôi mức trung bình 5 năm trước khi nổ ra xung đột, theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế.

Chi phí khí đốt cao đã góp phần làm tăng lạm phát và khiến các nhà máy sử dụng hàng nghìn lao động ở châu Âu phải đóng cửa hoặc chuyển đến các quốc gia có năng lượng rẻ hơn.

Một số tên tuổi lớn nhất châu Âu đang cắt giảm hoạt động. Gã khổng lồ hóa chất Đức BASF cho biết họ sẽ ngừng một số hoạt động sản xuất tại cơ sở ở Ludwigshafen, gần biên giới Pháp, đồng thời thực hiện khoản đầu tư nước ngoài lớn nhất lịch sử vào Trung Quốc, nơi năng lượng rẻ hơn tới 2/3 so với châu Âu.

Giá khí đốt cao còn dẫn đến chi phí sản xuất amoniac, thành phần quan trọng trong phân bón, cao hơn. Yara International, công ty phân bón lớn có trụ sở tại Na Uy, đang ngừng sản xuất amoniac tại nhà máy ở Tertre, Bỉ. Điều này có thể khiến họ phải cắt giảm tới hơn 100 việc làm.

"Giá năng lượng cao là thách thức lớn đối với khả năng cạnh tranh của châu Âu", một phát ngôn viên công ty cho hay.

Khủng hoảng năng lượng đã dẫn đến cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt đau đớn cho các hộ gia đình trên khắp châu Âu. Gần 10% dân số nói rằng họ không thể giữ ấm cho ngôi nhà của mình và nhiều hộ gia đình đã chậm thanh toán hóa đơn điện.

"Chúng ta ở trạng thái bấp bênh về năng lượng", Niki Vouzas, phát ngôn viên Liên đoàn các Gia đình Nông thôn Quốc gia Pháp, nói. "Mọi người đang sưởi ấm ngôi nhà của họ ở mức thấp hơn và trữ khí đốt ít đi".

Thời tiết lạnh hơn gần đây đã khiến châu Âu phải rút kho tích trữ cho mùa đông với tốc độ nhanh hơn năm trước, dẫn đến lo ngại rằng việc xây dựng lại các kho này trong mùa hè có thể tốn kém hơn.

"Thách thức trong mùa hè năm nay là phải bổ sung nguồn dự trữ trước mùa đông năm sau", Fielding nói.

Dù giá khí đốt ở mức cao, tổng sản lượng khí đốt ở châu Âu trong những năm gần đây lại giảm. Mức thuế cao hơn đã cản bước các nhà đầu tư vào mỏ ở Biển Bắc của Anh. Hà Lan đang đóng cửa mỏ Groningen từng rất trù phú sau khi hoạt động sản xuất gây ra động đất. Sản lượng trong nước ở EU và Anh chiếm chưa đến 20% mức tiêu thụ vào năm 2024, theo ước tính từ S&P Global Commodity Insights.

OMV của Áo là một trong số ít công ty đặt mục tiêu tăng sản lượng khí đốt ở châu Âu. Họ cho rằng đây là lựa chọn duy nhất để chi phí năng lượng tại châu Âu hạ xuống mức ngang các khu vực khác.

"Chúng ta đã qua đỉnh điểm khủng hoảng", Michael Stoppard, giám đốc chiến lược khí đốt toàn cầu tại S&P Global Commodity Insights, nói. "Nhưng chúng ta vẫn chưa thoát khỏi khó khăn".

Vũ Hoàng (Theo Reuters, AFP, AP)